दिन-विशेष-लेख-२४ नोव्हेंबर, १७५० – महाराणी ताराबाईंकडून छत्रपती राजारामास कैद-

[Atul Kaviraje]

१७५०: महाराणी ताराबाईंकडून छत्रपती राजारामास कैद

२४ नोव्हेंबर, १७५० – महाराणी ताराबाईंकडून छत्रपती राजारामास कैद-

संपूर्ण माहिती:

२४ नोव्हेंबर, १७५० या दिवशी महाराणी ताराबाई यांनी छत्रपती राजाराम यांना कैद केले. ही घटना मराठा साम्राज्याच्या इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण वादग्रस्त आणि नाटकीय वळण आहे. राजाराम आणि ताराबाई यांच्यातील संबंध आणि कोंडाळीलेले राजकीय खेळ, यामुळे या घटनेला ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झाले.

छत्रपती राजाराम आणि महाराणी ताराबाई यांची पार्श्वभूमी:
छत्रपती राजाराम: छत्रपती शिवाजी महाराजांचे छोटे बंधु, राजाराम यांचा जन्म १६४५ मध्ये झाला. त्यांच्या जीवनातील प्रमुख संघर्ष म्हणजे मुघल साम्राज्यविरुद्ध संघर्ष आणि मराठा साम्राज्याची किल्लेवाडा संरचना मजबूत करणे. शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर, राजाराम यांना मराठा साम्राज्याचा उत्तराधिकारी म्हणून मान्यता मिळाली होती.

महाराणी ताराबाई: ताराबाई ही शिवाजी महाराजांच्या धाकट्या पत्नी होत्या. राजाराम यांच्या कारकीर्दीमध्ये, ताराबाईने राज्यातील राजकीय परिस्थितींमध्ये मोठा प्रभाव ठेवला. त्यांच्या एकीकडे शहाजीराजे भोसले आणि दुसऱ्या बाजूला मुघल साम्राज्याशी लढण्याच्या प्रपंचात त्यांची भूमिका महत्त्वाची ठरली.

राजाराम आणि ताराबाई यांच्यातील वाद:
राजाराम आणि ताराबाई यांच्यातील राजकीय संघर्ष किंवा वाद, मुख्यतः महाराष्ट्रातील सत्ता संघर्ष आणि मराठा साम्राज्याच्या राजकीय ध्रुवीकरणमुळे होता. ताराबाई आणि राजाराम यांच्या विरोधाभासी धोरणांमुळे तणाव वाढला.

१. राज्यावर नियंत्रण:
ताराबाई आणि राजाराम यांच्या कुटुंबांमध्ये राज्याच्या नियंत्रणावरून वाद सुरू झाले. राजाराम अलेक्झांडर या क्षेत्रातील सशस्त्र लढाया करत होते, आणि ताराबाई त्यांचा विरोध करत होत्या, तसेच विरोधी गटांचा समर्थन करणाऱ्या राजकारणाचा भाग होत्या.

२. ताराबाईंचे सत्तेचे आकांक्षी धोरण:
ताराबाई राजारामच्या अनुपस्थितीत सत्तेवर अधिक प्रभाव ठेवण्यासाठी काही कठोर धोरणे अवलंबत होत्या. त्यांच्या हातात असलेल्या सत्तेने राजाराम यांच्या शक्तीला कमी करण्याचा धोरण ठेवला.

छत्रपती राजारामास कैद कशाप्रकारे?
२४ नोव्हेंबर १७५० रोजी, महाराणी ताराबाई यांनी छत्रपती राजाराम यांना कैद केले. राजाराम हे ताराबाईंच्या राजकीय विरोधी गटाच्या दबावामुळे तग धरणारे होते. त्यांना त्यांच्या सत्तेच्या विरोधात चालू असलेल्या राजकीय लढाईत कैद करून ठेवले. राजाराम आणि ताराबाई यांच्यातील वाद एकेकाळी कुटुंबीय सत्तेच्या दाव्यांवरील संघर्ष बनला होता.

राजाराम यांना त्याच्या कुटुंबासोबत कैद केले गेले, आणि त्या वेळी त्यांचा प्रतिकार अधिक मजबूत झाला. या घटनांमुळे त्यांच्या राज्यकारभारावर मोठा परिणाम झाला आणि पुढे जाऊन राजारामला त्याच्या गड आणि किल्ल्यांचा ताबा मिळवण्याची रणनीती बदलावी लागली.

या घटनेचे महत्त्व:
राजकीय विभाजन:
राजाराम आणि ताराबाई यांच्यातील संघर्षामुळे मराठा साम्राज्यात गडबड आणि एकात्मतेचा अभाव निर्माण झाला. दोन प्रमुख राजकीय शक्ती एकमेकांच्या विरोधात उभ्या होत्या.

सत्तासंघर्ष:
ताराबाईंच्या कडून राजाराम यांना कैद करण्याची घटना मराठा साम्राज्याच्या इतिहासात एका प्रकारे सत्तेच्या संघर्षाचे प्रतीक बनली. हे कुटुंबाच्या आतून होणाऱ्या संघर्षांचे आणि साम्राज्याच्या तूटलेल्या एकतेचे उदाहरण होते.

राजकीय धोरणे:
यामुळे नंतरच्या काळात मराठा साम्राज्यात राजकीय अस्थिरता आली, आणि राज्याचे निर्णय, खास करून शेतकऱ्यांच्या आणि सैनिकांच्या हितांवर परिणाम करीत होते. विशेषतः सम्राटाच्या कुटुंबातील दरबारी खेळींच्या कारणाने एकमेकांच्या विरोधात लढाई होऊ लागली.

निष्कर्ष:
२४ नोव्हेंबर १७५० हा दिवस मराठा साम्राज्याच्या इतिहासात महत्त्वपूर्ण आहे कारण या दिवशी महाराणी ताराबाईंकडून छत्रपती राजाराम यांना कैद केले गेले. हा कृत्य राजकीय संघर्ष, सत्तेची हवशा आणि कुटुंबीय दरबारी खेळी यांचे उदाहरण आहे. या घटनांमुळे मराठा साम्राज्यातील राजकीय अस्थिरता आणि संघर्ष पुढे अधिक तीव्र झाले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.11.2024-रविवार.
===========================================