दिन-विशेष-लेख-२५ नोव्हेंबर १९८० – भारतातील सर्वात मोठा भूकंप-

[Atul Kaviraje]

महत्वाची ऐतिहासिक घटना - २५ नोव्हेंबर १९८० रोजी, भारतात सर्वात मोठा भूकंप झाला, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले.

२५ नोव्हेंबर १९८० – भारतातील सर्वात मोठा भूकंप-

संपूर्ण माहिती:

२५ नोव्हेंबर १९८० हा भारताच्या इतिहासातील एक दुर्दैवी दिवस म्हणून ओळखला जातो, कारण या दिवशी भारतात सर्वात मोठा भूकंप झाला होता. हा भूकंप मुख्यतः गुजरात राज्यातील कच्छ प्रदेशात आणि राजस्थानच्या काही भागांमध्ये स्फोटक होता. या भूकंपाने प्रचंड प्रमाणात नुकसान केले आणि हजारो लोकांचे जीव गेले.

भूकंपाची तीव्रता आणि केंद्रबिंदू:
भूकंपाची तीव्रता: ६.९ रिश्टर स्केल (Mw) होती.
भूकंपाचे केंद्र: कच्छ प्रदेश, गुजरात आणि राजस्थानाच्या सीमेजवळ.
२५ नोव्हेंबर १९८० रोजी आलेल्या भूकंपाचे केंद्र कच्छ व सुरेंद्रनगर या भागात होतं. या भूकंपामुळे या भागातील घरं, रस्ते, पूल आणि इतर बांधकाम पूर्णपणे नष्ट झाले.

काय घडले?
नुकसान: भूकंपामुळे कच्छ आणि राजस्थान या भागातील अनेक शहरे आणि गावे पूर्णपणे उद्ध्वस्त झाली. प्रचंड संख्येने घरे, शाळा, रुग्णालयं आणि इतर महत्त्वाची इमारतीं जमीनदोस्त झाली.

जिवित हानी: भूकंपात आशा केल्या गेलेल्या काही इमारती आणि घरांची नासधूस झाल्यामुळे हजारों लोकांना प्राण गमवावे लागले. अंदाजे १०,००० लोकांचा मृत्यू झाला होता, आणि दहा लाखांहून अधिक लोक जखमी झाले.

प्रभाव: भूकंपाचे प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष परिणाम अत्यंत व्यापक होते. घरांच्या, इमारतींच्या व इतर संरचनांची नासधूस झाली होती. तसेच, मोठ्या प्रमाणावर राहण्याच्या परिस्थितीमध्ये बदल, कच्च्या वस्तूंच्या पिऊट आणि सुलभतेतील बाधा येत होती. स्थानिक अर्थव्यवस्था वरही भयंकर परिणाम झाला.

वाढलेली आपत्ती: भूकंपामुळे संचार व्यवस्था, पाणीपुरवठा, वीज पुरवठा आणि आरोग्य सेवांचा पुरवठा पूर्णपणे ठप्प झाला, ज्यामुळे तेथे आणखी आपत्कालीन परिस्थिती निर्माण झाली.

भूकंपानंतर केलेले उपाय आणि मदत:
भूकंपाच्या दुष्परिणामामुळे आपत्ती व्यवस्थापनासाठी भारत सरकार आणि राज्य सरकार यांनाही जलदपणे व तातडीने मदतीसाठी पावले उचलली.
अनेक देशी आणि विदेशी संस्था, तसेच आंतरराष्ट्रीय संस्थांनी मदतीचा हात पुढे केला आणि अनेक देशांनी आपत्कालीन मदत, अन्न, वस्त्र, औषधे, आणि तांत्रिक मदत दिली.
पुनर्वसन कार्य: भूकंपग्रस्त भागात त्यानंतर मोठ्या प्रमाणात पुनर्वसन कार्य सुरू करण्यात आले. या भागांतील बांधकाम पुन्हा सुरू करण्यात आले आणि एकाच वेळी इतर आवश्यक सुविधा सुधारण्यात आल्या.

भूकंपाच्या शास्त्रज्ञ दृष्टिकोनातून महत्त्व:
भूकंपीय अभ्यास: १९८० चा कच्छ भूकंप भारतीय भूकंपीय इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण घटक म्हणून ओळखला जातो. या भूकंपाच्या इतर भूकंपीय प्रदेशांवरील परिणाम आणि भूकंपाच्या गतीचा अभ्यास अनेक शास्त्रज्ञ आणि भूगर्भशास्त्रज्ञांनी केला.
भूकंपीय सुरक्षितता: यानंतर भूकंपीय सुरक्षितता उपाय आणि भूकंपनिरोधक तंत्रज्ञानाच्या वापरावर अधिक लक्ष देण्यात आले, विशेषत: बांधकाम क्षेत्रात.
भूकंप संशोधन: या भूकंपामुळे भारतीय भूकंप संशोधन संस्थांमध्ये आपत्ती व्यवस्थापन आणि भूकंप क्षेत्रातील इन्फ्रास्ट्रक्चर संबंधित संशोधनाला प्रोत्साहन मिळाले.

निष्कर्ष:
२५ नोव्हेंबर १९८० चा भूकंप हा भारताच्या इतिहासातील एक अत्यंत भयावह व आपत्तीकारक घटनेपैकी एक होता. या भूकंपामुळे अनेक लोकांचे प्राण गेले आणि मोठ्या प्रमाणात संपत्तीचा नाश झाला. पण यामुळे भूकंप निवारण, आपत्ती व्यवस्थापन आणि सुरक्षितता उपाय यांच्या महत्त्वावर प्रगल्भता आली. आजही भूकंप क्षेत्रातील तंत्रज्ञान आणि सुरक्षा उपाय भारतात सुधारले आहेत, आणि १९८० च्या भूकंपाच्या शाळेतून शिकलेल्या धडा अजूनही महत्त्वपूर्ण आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2024-सोमवार.
===========================================