दिन-विशेष-लेख-२५ नोव्हेंबर, १६६४ – छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग

[Atul Kaviraje]

१६६४: छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा पाया घातला.

२५ नोव्हेंबर, १६६४ – छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा पाया घातला-

संपूर्ण माहिती:

२५ नोव्हेंबर १६६४ रोजी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा पाया घातला. सिंधुदुर्ग किल्ला हा महाराष्ट्रातील एक ऐतिहासिक किल्ला आहे आणि समुद्रावर असलेल्या किल्ल्यांपैकी एक अत्यंत महत्वाचा किल्ला मानला जातो. या किल्ल्याच्या निर्मितीने, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी समुद्री शक्ती मजबूत केली आणि आपल्या साम्राज्याच्या संरक्षणासाठी आणखी एक महत्त्वाची बाजू तयार केली.

सिंधुदुर्ग किल्ल्याची रचना आणि महत्त्व:
स्थान: सिंधुदुर्ग किल्ला महाराष्ट्रातील मालवण या शहराजवळ अरबी समुद्र मध्ये स्थित आहे. तो समुद्राच्या तटावर स्थित असलेला एक बुरुज किल्ला आहे.

किल्ल्याची निर्मिती: सिंधुदुर्ग किल्ला हा एक जलदुर्ग (समुद्रावरील किल्ला) आहे, ज्याचा मुख्य उद्देश समुद्रमार्गावर होणाऱ्या आक्रमणांपासून सुरक्षेसाठी होता. या किल्ल्याच्या रचनेत भारतीय स्थापत्यशास्त्राची एकत्रितता दिसून येते.

निर्मितीची तारीख: सिंधुदुर्ग किल्ल्याची निर्मिती १६६४ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सुरू केली, आणि किल्ला १६६७ मध्ये पूर्ण झाला.

सिंधुदुर्ग किल्ल्याचे रक्षण:
समुद्र सुरक्षा: सिंधुदुर्ग किल्ल्याचे प्रमुख उद्दिष्ट समुद्रमार्गाने होणाऱ्या शत्रूंच्या हल्ल्यापासून रक्षण करणे होते. महाराजांनी या किल्ल्याची रचना अशी केली की तो समुद्रातील वादळे आणि आक्रमण यांचा मुकाबला करू शकेल.

किल्ल्याचे रचनात्मक वैशिष्ट्य: सिंधुदुर्ग किल्ल्याच्या भिंतींमध्ये मोठ्या प्रमाणावर जिवंत कोरलेल्या शिल्पांचा उपयोग करण्यात आला. किल्ल्याच्या भिंतींवर शिवाजी महाराजांच्या पुज्य मानल्या गेलेल्या देवता आणि त्यांच्या कुलदैवतांच्या चित्रांचे कोरलेले शिल्प असलेले आहेत.

हेरोशिवाजी: सिंधुदुर्ग किल्ल्याचे रक्षण करण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी त्यांच्या सैन्याची हेरशिवाजी (जागृत सैनिक) पद्धत लागू केली. किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी अनेक अस्मानी तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात आला.

सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा ऐतिहासिक महत्त्व:
सिंधुदुर्ग किल्ल्याच्या निर्मितीने छत्रपती शिवाजी महाराजांनी समुद्र आधारित साम्राज्य स्थापनेसाठी एक महत्त्वाची पायाभरणी केली. शिवाजी महाराजांचे स्वराज्य एक सामरिक, सांस्कृतिक, आणि व्यापारी दृष्टिकोनातून सामर्थ्यशाली बनविणे हे त्यांचे उद्दिष्ट होते.

किल्ल्याच्या माध्यमातून शिवाजी महाराजांनी पोर्ट किल्ला प्रणाली (Maritime fort system) स्थापली, ज्यामुळे सामुद्रिक व्यापार आणि समुद्रमार्गावर सुरक्षा सुनिश्चित झाली. यामुळे त्यांना पारंपारिक नौदल शक्तींविरुद्ध सामर्थ्य प्राप्त झाले.

सिंधुदुर्ग किल्ल्याचे संरक्षण आणि महत्त्व:
किल्ल्याच्या स्थापनेत जास्तीत जास्त स्थानिक घटकांचा वापर करण्यात आला. तटबंदी, पाणी पुरवठा, किल्ल्याच्या दरवाजांचा रचनात्मक वापर आणि बोरबेल्स (तोफा व तोफा सेली) यांचा समावेश केला होता.

किल्ल्याचा वापर फक्त संरक्षणासाठीच नव्हे, तर या किल्ल्यामुळे शिवाजी महाराजांनी समुद्रद्वारे व्यापाराची वाढ आणि प्रगती केली.

सारांश:
२५ नोव्हेंबर १६६४ रोजी, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा पाया घालून आपल्या साम्राज्याच्या समुद्रकिल्ल्यांच्या रक्षणासाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले. सिंधुदुर्ग किल्ला आजही एक ऐतिहासिक धरोहर म्हणून तिथल्या किल्ल्याच्या वास्तुकला आणि सैनिक संरक्षणाचा इतिहास यासाठी ओळखला जातो. किल्ल्याच्या स्थापनेमुळे शिवाजी महाराजांचे नौदल सामर्थ्य आणि साम्राज्याचे संरक्षण अधिक मजबूत झाले, ज्याने त्यांना हिंदवी स्वराज्य स्थापनेसाठी मार्गदर्शन केले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2024-सोमवार.
===========================================