दिन-विशेष-लेख-२६ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी उपोषण सुरू केले

[Atul Kaviraje]

महात्मा गांधींचा उपोषण दिवस - २६ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी उपोषण सुरू केले, ज्यामध्ये त्यांनी सामाजिक बदलांच्या मागणीसाठी आवाज उठवला.

२६ नोव्हेंबर - महात्मा गांधींचा उपोषण दिवस-

२६ नोव्हेंबर १९३९ हा दिवस भारतीय इतिहासात महत्त्वाचा ठरला कारण याच दिवशी महात्मा गांधींनी उपोषण सुरू केले होते. गांधीजींचे हे उपोषण सामाजिक बदल, अस्पृश्यता निर्मूलन, आणि अन्यायाच्या विरोधात एक शक्तिशाली आंदोलन ठरले. त्यांना या उपोषणाद्वारे समाजातील अन्याय, अस्पृश्यता आणि सामाजिक विषमता यावर प्रकाश टाकायचा होता आणि त्यांच्यावर होणाऱ्या अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवायचा होता.

महात्मा गांधींचं उपोषण – कारण आणि उद्दिष्ट
महात्मा गांधींनी २६ नोव्हेंबर १९३९ रोजी पुण्यातील आगा खान पॅलेस येथे उपोषण सुरू केले. त्यामागील मुख्य कारण होतं अस्पृश्यता निर्मूलन आणि समाजातील नायक-भेद यांविरोधात जनजागृती करणे. गांधीजींनी भारतीय समाजातील अस्पृश्यता (चर्मकर्म, शूद्र व दलित वर्गाला समाजापासून वेगळं ठेवण्याची पद्धत) आणि जातीप्रथा यावर कठोर टीका केली होती.

गांधीजींचं उपोषण एक प्रकारे सामाजिक परिवर्तनाची लढाई बनली होती. त्यांनी भारतीय समाजातील समता, बंधुता आणि मानवाधिकार यांची मागणी केली होती. त्यांना विश्वास होता की समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला समान अधिकार आणि समान माणुसकी मिळली पाहिजे, तेव्हाच खऱ्या अर्थाने स्वातंत्र्य मिळवता येईल.

गांधीजींचं उपोषण – मुख्य मुद्दे
गांधीजींचं उपोषण अत्यंत महत्त्वपूर्ण ठरले कारण ते काही प्रमुख सामाजिक मुद्द्यांसाठी होतं:

अस्पृश्यता निर्मूलन: गांधीजींनी अस्पृश्यतेविरोधात मोठा आवाज उठवला आणि त्या संदर्भात कठोर उपोषण सुरु केलं. अस्पृश्यतेच्या विरोधात एक समताधिष्ठित समाज निर्माण करणे हे गांधीजींचं मुख्य ध्येय होतं.

सामाजिक समानता: गांधीजींनी हिंदू धर्मातील जातिव्यवस्था आणि धर्मनिर्पेक्षतेचा विरोध केला. त्यांनी समाजातील सर्व घटकांना समान अधिकार देण्याची मागणी केली.

आधुनिकतेला चालना: गांधीजींनी भारतीय समाजाला नवीन दृषटिकोनातून पाहण्याचे आवाहन केलं. त्यांना विश्वास होता की, जर समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला समान अधिकार मिळाले, तरच त्याला योग्य आणि चांगला जीवन जगता येईल.

चरणक्रिया आणि अहिंसा: गांधीजींच्या उपोषणाच्या हेतूने निष्कलंक अहिंसा आणि शांततेचा संदेश होता. त्यांनी शांततापूर्ण मार्गाने, उपोषणाद्वारे समाजातील अन्यायावर प्रतिकार केला.

गांधीजींच्या उपोषणाचे परिणाम
महात्मा गांधींच्या उपोषणाने समाजावर मोठा परिणाम केला. या उपोषणामुळे समाजाच्या विविध स्तरांतील लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण झाली. गांधीजींच्या आंदोलनाच्या प्रभावाने अस्पृश्यता आणि जातिव्यवस्थेविरोधात जनजागृती सुरू झाली.

गांधीजींनी यासाठी उपोषणाचा मार्ग निवडला कारण त्यांच्या मते, उपोषण हा एक शुद्ध, अहिंसक, आणि प्रभावी मार्ग होता. त्यांनी समाजात नेहमीच सत्य आणि अहिंसेचे पालन करण्याचा संदेश दिला आणि उपोषणाद्वारे हे संदेश दिले की जर समाजातील असमानता नष्ट केली गेली, तरच खऱ्या अर्थाने राष्ट्राची प्रगती होईल.

२६ नोव्हेंबरचा दिवस – गांधीजींचा योगदान
महात्मा गांधींनी आपल्या जीवनभर समाजाच्या न्यायाचे, समानतेचे आणि सत्याचे पालन करण्याची शिकवण दिली. २६ नोव्हेंबर, १९३९ या दिवशी सुरू केलेलं उपोषण हा गांधीजींच्या सत्य आणि अहिंसक लढाईचा एक महत्त्वाचा भाग होता. गांधीजींच्या या उपोषणाने एक सामाजिक परिवर्तन घडवून आणले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारतीय समाजाला एक नवा दिशा मिळाली, जी आजही त्याच्या विविध आंदोलकांच्या कार्याने पुढे चालवली जात आहे.

गांधीजींच्या उपोषणामुळे दलित, शूद्र आणि असहाय्य व्यक्तींना आत्मसन्मान, मानवी हक्क, आणि सामाजिक समानतेच्या हक्काची जागरूकता मिळाली. गांधीजींचा अहिंसक मार्ग आणि सत्याच्या पाठीशी उभे राहण्याची तत्त्वज्ञान, आजही जगभरातील विविध आंदोलकांना प्रेरणा देत आहे.

निष्कर्ष
महात्मा गांधींच्या उपोषणाने भारतीय समाजाच्या अंतर्गत असलेल्या असमानता आणि अन्यायावर प्रकाश टाकला आणि समाजात मोठ्या प्रमाणात सुधारणा घडवण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर हा दिवस महात्मा गांधींच्या प्रेरणादायक उपोषणाचा दिवस म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी आपल्याला गांधीजींच्या अहिंसा, सत्य, आणि समानतेच्या तत्त्वज्ञानाची महत्ता जाणवते आणि समाजातील असमानतेविरोधातील लढाईला एक नवा धक्का लागतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.11.2024-मंगळवार.
===========================================