दिन-विशेष-लेख-२६ नोव्हेंबर - आंतरराष्ट्रीय जैवविविधता दिवस-

[Atul Kaviraje]

आंतरराष्ट्रीय जैवविविधता दिवस - २६ नोव्हेंबर हा दिवस जैवविविधतेच्या संरक्षणावर जागरूकता वाढवण्यासाठी विशेष महत्त्वाचा आहे.

२६ नोव्हेंबर - आंतरराष्ट्रीय जैवविविधता दिवस-

२६ नोव्हेंबर हा दिवस आंतरराष्ट्रीय जैवविविधता दिवस म्हणून पाळला जातो. जैवविविधता म्हणजे पृथ्वीवरील सर्व प्रकारच्या जीवांचा समुह, ज्यात वनस्पती, प्राणी, सूक्ष्मजीव आणि त्यांचं जीवनसंवेदन यांचा समावेश होतो. या दिवसाचं महत्त्व वाढवण्यासाठी आणि जैवविविधतेच्या संरक्षणावर जागरूकता वाढवण्यासाठी प्रत्येक वर्षी विविध संस्थांनी आणि सरकारांनी विविध कार्यक्रमांची आणि उपक्रमांची आखणी केली आहे.

जैवविविधता म्हणजे काय?
जैवविविधता म्हणजे पृथ्वीवरील जीवांच्या सर्वप्रकारांची आणि त्यांच्या पर्यावरणाची विविधता. यामध्ये वनस्पती, प्राणी, सूक्ष्मजीव, आणि जलीय जीवन यांचा समावेश होतो. जैवविविधता केवळ पृथ्वीवरील विविध जीवांची संख्या किंवा प्रकार नाही, तर त्यांच्या सहजीवन आणि पर्यावरणात त्यांचे महत्त्व देखील आहे.

जैवविविधतेची प्रत्येक पातळी महत्त्वाची आहे:

जैविक पातळी (Species Level): पृथ्वीवरील विविध जीवांची संख्या आणि त्यांची विविधता.
जैवमालिका पातळी (Genetic Level): एका प्रजातीतील विविध गुणसूत्रांचे आणि आनुवंशिक संरचनांचे विविध प्रकार.
परिस्थितिकीय पातळी (Ecosystem Level): विविध परिसंस्था ज्या एकमेकांशी जोडलेल्या असतात, जसे जंगल, मरीन इकोसिस्टम्स, रेगिस्तान, शहरे इत्यादी.

जैवविविधतेचे महत्त्व
जैवविविधता आपल्या जीवनासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे. ती आपल्या आहारासाठी, औषधांसाठी, हवामान नियंत्रणासाठी आणि इतर अनेक पद्धतींनी मनुष्याला मदत करते. जैवविविधतेच्या हानीमुळे पृथ्वीवर अनेक समस्या निर्माण होऊ शकतात, जसे:

आहाराचे संकट: विविध प्रकारच्या कृषी उत्पादनांच्या पिकांसाठी जैवविविधता आवश्यक आहे.
औषधांची उपलब्धता: अनेक औषधे प्राण्यांपासून आणि वनस्पतींपासून तयार होतात.
पर्यावरणीय संतुलन: जैवविविधतेत घट झाल्याने पर्यावरणीय असंतुलन होऊ शकते, जे मृगजळ, हवामान बदल, आणि नैसर्गिक आपत्तींच्या रूपात दिसून येते.
२६ नोव्हेंबर आणि जैवविविधतेचे संरक्षण
२६ नोव्हेंबर हा दिवस जैवविविधतेच्या संरक्षणाच्या महत्त्वाच्या मुद्द्यांना जागरूकता वाढवण्यासाठी समर्पित केला जातो. या दिवशी विविध सरकारी, सामाजिक, शैक्षणिक आणि पर्यावरणीय संघटना जैवविविधतेच्या संरक्षणासाठी आणि संवर्धनासाठी विविध उपक्रम आणि शिबिरे आयोजित करतात.

या दिवशी खासकरून खालील मुद्द्यांवर लक्ष दिलं जातं:

संवेदनशील प्रजातींचं संरक्षण: जैवविविधतेमध्ये लुप्त होणाऱ्या प्रजातींचं संरक्षण केलं जातं. उदाहरणार्थ, एशियाटिक वाघ, गंगा डॉल्फिन, काळा भालू इत्यादी.
हवामान बदल आणि जैवविविधता: जागतिक उष्णतेच्या वाढीमुळे अनेक प्राणी आणि वनस्पती आपल्या नैसर्गिक अधिवासातून बाहेर पडू लागले आहेत. यासाठी कृती करणं आवश्यक आहे.
वनसंवर्धन आणि निसर्गाचे संरक्षण: जंगल आणि निसर्ग पर्यावरणाचे रक्षण करणारे महत्त्वाचे घटक आहेत. जंगलांमध्ये विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राणी असतात, आणि जंगलांचा नाश झाल्यास जैवविविधतेला धोका निर्माण होतो.
पाणी स्रोतांचे रक्षण: जलस्रोत आणि जलीय जीवनाची जैवविविधता देखील महत्त्वपूर्ण आहे, ज्यामुळे जलचक्र सुरळीत राहतो.
मानव-प्राकृतिक पर्यावरण संबंध: जैवविविधतेचं संरक्षण मानवी जीवनाच्या गुणवत्तेसाठी अत्यावश्यक आहे. यासाठी प्रत्येकाने पर्यावरणाच्या रक्षणात भाग घ्यावा आणि जागरूकता पसरवावी.

जैवविविधतेच्या संकटांविरुद्ध संघर्ष
जगभरात जैवविविधतेला विविध संकटांचा सामना करावा लागत आहे. काही महत्त्वाची कारणं आहेत:

वनस्पतींचा नाश: अनियंत्रित वनेतून कापणी, जंगलांचा नाश, आणि जंगलांच्या व्यवस्थापनातील अडचणी यामुळे अनेक प्रजाती नष्ट होण्याची धोक्याची टोकांवर आहेत.
हवामान बदल: वायू प्रदूषण, तापमानवृद्धी आणि अन्य पर्यावरणीय बदल जैवविविधतेला धोकादायक ठरू शकतात.
जलप्रदूषण: जलवायू आणि जलस्रोतांचे प्रदूषण अनेक प्रजातींच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण करतं.
वधप्रवृत्त असलेली मानवाची वाढ: मानवी वाढ आणि शहरीकरणामुळे नैसर्गिक अधिवास नष्ट होतात आणि जैवविविधता कमी होऊ लागते.

उपसंहार
२६ नोव्हेंबर - आंतरराष्ट्रीय जैवविविधता दिवस साजरा करण्यामागील मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे जैवविविधतेच्या महत्त्वाबद्दल जागरूकता वाढवणे आणि तिचे संरक्षण करणे. मानवाला जे काही जीवनासाठी आवश्यक आहे, ते सगळं जैवविविधतेच्या रुपात पृथ्वीवर आहे. या दिवशी आपण सगळ्यांनी मिलून जैवविविधतेच्या संवर्धनासाठी सकारात्मक योगदान देणे महत्त्वाचे आहे.

जैवविविधतेचं संरक्षण हे केवळ एक पर्यावरणीय मुद्दा नाही, तर ते मानवाच्या भविष्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. या उद्दिष्टासाठी जागरूकता, शिक्षण आणि सामाजिक सहभागाची आवश्यकता आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.11.2024-मंगळवार.
===========================================