दिन-विशेष-लेख-२६ नोव्हेंबर, १९६०: भारतात कानपूर आणि लखनौमध्ये STD सेवा सुरु झाली

[Atul Kaviraje]

१९६०: भारतात सर्वप्रथम कानपूर आणि लखनो या दोन शहरांत आजच्या दिवशी मध्ये STD सेवा सुरु झाली होती.

२६ नोव्हेंबर, १९६०: भारतात कानपूर आणि लखनौमध्ये STD सेवा सुरु झाली-

STD (Subscriber Trunk Dialing) सेवा हा एक महत्त्वाचा टेलिकम्युनिकेशन सेवा नवकल्पना होती, ज्यामुळे लोकांना त्यांच्या घराच्या फोनपासून देशभरातील इतर शहरांमध्ये थेट फोन कॉल करण्याची सुविधा मिळाली. २६ नोव्हेंबर, १९६० रोजी भारतच्या टेलिकॉम क्षेत्रामध्ये एक ऐतिहासिक टप्पा गाठला गेला, कारण कानपूर आणि लखनौ ह्या दोन्ही शहरांमध्ये STD सेवा सुरु करण्यात आली. यामुळे भारतीय टेलिकॉम क्षेत्रात एक नवा अध्याय सुरू झाला.

STD सेवा काय होती?
STD सेवा म्हणजे Subscriber Trunk Dialing, ज्याचा अर्थ होता की वापरकर्त्यांना शहरांमध्ये फोन कॉल करण्यासाठी ऑपरेटरचा सहाय्य न घेता थेट फोन डायलिंगची सुविधा मिळवली. या सेवेमुळे लोकांना एकाच फोन कॉलमध्ये एका शहरापासून दुसऱ्या शहरापर्यंत थेट संपर्क साधता येऊ लागला, ज्यामुळे पारंपरिक ऑपरेटर सहाय्य वगळता कॉल कनेक्ट करणं खूप सोपे आणि जलद होऊन गेले.

STD सेवेसाठी २६ नोव्हेंबर, १९६० चे महत्त्व:
भारतातील टेलिकॉम क्रांतीची सुरूवात: १९६० मध्ये कानपूर आणि लखनौ हे दोन्ही भारतीय शहरांमध्ये STD सेवा सुरु झाली. यामुळे भारताच्या टेलिकॉम सेवांमध्ये मोठे परिवर्तन आले. याआधी, शहरांमध्ये आणि ग्रामीण भागांमध्ये एकमेकांशी संवाद साधण्यासाठी लोकांना ऑपरेटरच्या सहाय्याने फोन कॉल करावा लागायचा, जो एक वेळेवर आणि पैसे खर्च करणारा अनुभव होता. STD सेवेमुळे यावर कायमचा नियंत्रण मिळवले गेले.

अर्थशास्त्रावर प्रभाव: STD सेवा सुरू झाल्यामुळे व्यापार, उद्योग, आणि व्यक्तीगत संवाद सुलभ झाला. लोकांना दूरध्वनीद्वारे आपल्या नातेवाईकांशी आणि व्यवसायिक मित्रांशी थेट संपर्क साधण्याची सोय मिळाली, ज्यामुळे व्यवसायामध्ये वेगवान विकास आणि कार्यक्षमता वाढली.

संचार क्षेत्रातील नवीन क्रांती: STD सेवाच्या आरंभामुळे भारतीय लोकांना देशभरातील इतर शहरांमध्ये कनेक्ट होण्याची सोय मिळाली, ज्यामुळे लोकांच्या आयुष्यात संपर्क साधण्यासाठी इंटरनेट किंवा मोबाईल फोनच्या तुलनेत दूरध्वनी प्रणाली अधिक लोकप्रिय झाली. यामुळे देशभरातील संचार प्रणालीमध्ये सुलभता वर्दळीवाढीला लागली.

टी.वी. च्या प्रचाराचा आणि दूरदर्शनचा प्रभाव: STD सेवा वयातील लोकांसाठी काही काळ आव्हानात्मक होती, मात्र ती लोकप्रिय झाली आणि तिचा प्रचार टी.व्ही. च्या माध्यमातून सुरु झाला, ज्यामुळे देशभरातील लोकांना या सेवेबद्दल माहिती मिळवली. यामुळे भारतात संचार क्षेत्रात एक नवा पर्व सुरू झाला.

भारतात STD सेवेसाठी इतर महत्त्वाची ठळक घटनाः
१९६०-७०च्या दशकातील वाढ: भारतात STD सेवा सुरू झाल्यानंतर त्या दशकात विविध शहरांमध्ये या सेवांचा विस्तार करण्यात आला. १९७५ मध्ये मुंबई, दिल्ली, चेन्नई आणि कोलकाता सारख्या प्रमुख शहरांमध्ये STD सेवा उपलब्ध झाली. हळूहळू या सेवेमध्ये सुधारणा केली गेली आणि अधिक लोकांना दूरध्वनी कॉलची सुविधा मिळू लागली.

राष्ट्रीय स्तरावर कनेक्टिव्हिटी: १९८० च्या दशकात भारताने STD सेवा मध्ये अजून सुधारणा केली आणि जवळपास सर्व प्रमुख शहरांमध्ये STD सेवा लागू केली गेली. यामुळे भारतभर संपर्क साधणे अधिक सहज व सोयीस्कर झाले.

मोबाइल फोनचा उदय आणि बदल: पुढे १९९० च्या दशकात मोबाईल फोनच्या आगमनाने STD सेवा काही प्रमाणात कमी होऊ लागली, कारण मोबाइल फोनद्वारे लोकांना थेट संप्रेषणाची सुविधा मिळू लागली. मात्र, STD सेवाने भारतीय टेलिकॉम क्षेत्राची मोलाची सेवा दिली, जी टेलिकॉम क्षेत्राच्या नव्या वळणावर मार्गदर्शक ठरली.

निष्कर्ष
२६ नोव्हेंबर १९६० हा दिवस भारतातील संचार क्षेत्रात एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला, कारण याच दिवशी कानपूर आणि लखनौ मध्ये STD सेवा सुरु करण्यात आली. या सेवेमुळे भारताच्या टेलिकॉम क्षेत्रामध्ये आधुनिकतेचा आणि सुधारण्याचा एक नवा दार उघडला. लोकांच्या जीवनशैलीत बदल झाला, व्यापार आणि उद्योगांना फायदा झाला, आणि संपूर्ण देशभर संवादाची प्रक्रिया अधिक सोयीस्कर व जलद झाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.11.2024-मंगळवार.
===========================================