दिन-विशेष-लेख-२६ नोव्हेंबर, १९६५: अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) – फ्रान्सचा पहिला उपग्रह

[Atul Kaviraje]

१९६५: अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) हा फ्रान्सचा पहिला उपग्रह अल्जीरीयातून अंतराळात प्रक्षेपित करण्यात आला.

२६ नोव्हेंबर, १९६५: अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) – फ्रान्सचा पहिला उपग्रह अल्जीरियातून अंतराळात प्रक्षेपित-

२६ नोव्हेंबर, १९६५ हा दिवस फ्रान्सच्या अंतराळ विज्ञानाच्या इतिहासात एक ऐतिहासिक व महत्वपूर्ण दिवस ठरला. याच दिवशी फ्रान्सने आपला पहिला उपग्रह अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) अंतराळात प्रक्षेपित केला. या उपग्रहाने फ्रान्सला अंतराळातील सामर्थ्य सिद्ध करण्यासाठी एक महत्त्वाची कडी जोडली. अ‍ॅस्टॅरिक्स हा उपग्रह अल्जीरिया मधील हमेरीया स्थानकावरून प्रक्षेपित करण्यात आला आणि यामुळे फ्रान्स अंतराळ विज्ञानाच्या क्षेत्रात प्रमुख शक्ती म्हणून उभा राहिला.

अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) उपग्रहाचे महत्त्व
फ्रान्सचा पहिला उपग्रह: अ‍ॅस्टॅरिक्स हा फ्रान्सचा पहिला उपग्रह होता, ज्यामुळे फ्रान्स अंतराळाच्या क्षेत्रात प्रवेश करणारा दुसरा युरोपीय देश बनला. याआधी, सोव्हिएत युनियन आणि अमेरिकेने त्यांच्या अंतराळ कार्यक्रमांतून उपग्रह प्रक्षेपण केले होते, आणि अ‍ॅस्टॅरिक्सच्या प्रक्षेपणामुळे फ्रान्सने ही स्पर्धा पूर्ण केली.

अंतराळ प्रक्षेपण क्षेत्रातील महत्त्वाची पायरी: अ‍ॅस्टॅरिक्सचे प्रक्षेपण फ्रान्ससाठी एक मोठे तंत्रज्ञानिक यश होते. याआधी, फ्रान्सने अंतराळ संशोधनासाठी त्यांचे टाकी आणि प्रक्षेपण यंत्रणा विकसित केली होती. अ‍ॅस्टॅरिक्सच्या प्रक्षेपणानंतर फ्रान्सने अंतराळ संशोधन आणि उपग्रह प्रक्षेपण क्षेत्रात आपली एक निश्चित ओळख निर्माण केली.

अल्जीरियातील प्रक्षेपण: अ‍ॅस्टॅरिक्स उपग्रहाचा प्रक्षेपण हमेरीया स्थानक (Algeria) येथून करण्यात आला. हे स्थानक विशेषत: फ्रान्सच्या प्रक्षेपण उपक्रमांसाठी वापरले जात होते कारण त्या काळात अल्जीरिया फ्रान्सचे एक उपनिवेश होते. ही जागा अचूक प्रक्षेपणासाठी योग्य असल्याने फ्रान्सने ती वापरली.

स्मार्ट उपग्रह: अ‍ॅस्टॅरिक्स उपग्रह खूप साधा आणि आकाराने लहान होता. त्याच्या स्थापनेसाठी मुख्य उद्दीष्ट अंतराळ प्रक्षेपणाच्या तंत्रज्ञानाची चाचणी करणे आणि नवे तंत्रज्ञान अवलंबून उपग्रह प्रक्षेपण सक्षम करणे होते. या उपग्रहाच्या प्रक्षेपणामुळे फ्रान्सच्या अंतराळ कार्यक्रमाला पुढे जाण्यासाठी गती मिळाली.

अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) उपग्रहाच्या तांत्रिक वैशिष्ट्ये
तंत्रज्ञान:
अ‍ॅस्टॅरिक्स उपग्रह साध्या, पण अत्यंत प्रभावी तंत्रज्ञानावर आधारित होता. त्याच्या प्रक्षेपणाचा उद्देश मुख्यतः प्रारंभिक प्रयोग आणि प्रक्षेपण तंत्रज्ञानची तपासणी करणे होता. त्यात संचार आणि रेडीओ विज्ञान संबंधित उपकरणे समाविष्ट केली होती.

प्रक्षेपण यंत्रणा:
अ‍ॅस्टॅरिक्स उपग्रहासाठी विक्रम साराभाई सॅटेलाइट लॉन्च व्हीकल (VSLLV) चा उपयोग करण्यात आला. ही तंत्रज्ञानाच्या संदर्भात एक महत्त्वाची पायरी होती. यामुळे फ्रान्सला उपग्रह प्रक्षेपणाबाबत नव्या टाकींचा वापर करण्याची संधी मिळाली.

अंतराळ प्रयोग:
या उपग्रहाच्या माध्यमातून अंतराळ संशोधन, वायुविज्ञान, आणि रेडीओ सिग्नल्सचे परीक्षण करण्यात आले. या प्रयोगामुळे फ्रान्सला पुढील उपग्रह प्रक्षेपणाचे महत्त्वपूर्ण अनुभव प्राप्त झाले, ज्याचा फायदा त्याच्या पुढील अंतराळ मिशनसाठी झाला.

अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) च्या प्रक्षेपणाचा परिणाम
फ्रान्सचे अंतराळ विज्ञान क्षेत्र: अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) च्या यशस्वी प्रक्षेपणाने फ्रान्सला अंतराळ शास्त्राच्या क्षेत्रात महत्त्वाची स्थान मिळवून दिले. या प्रक्षेपणामुळे फ्रान्सने आपला अंतराळ कार्यक्रम इतर देशांमध्ये ओळखला आणि त्याच्या वैज्ञानिक शोधांचा विस्तार सुरू केला.

अंतरराष्ट्रीय सहयोग: अ‍ॅस्टॅरिक्सच्या यशस्वी प्रक्षेपणामुळे फ्रान्सने इतर देशांशी अंतरराष्ट्रीय सहकार्य करणे सुरू केले. विशेषतः युरोपियन देशांबरोबर, जसे की जर्मनी आणि इटली, यांच्याशी विविध अंतराळ मिशन्ससाठी सहयोग सुरू झाला.

अंतराळ शास्त्रातील पुढील प्रगती: अ‍ॅस्टॅरिक्सच्या प्रक्षेपणानंतर फ्रान्सने आपल्या अंतराळ कार्यक्रमाच्या कार्यक्षमतेत सुधारणा केली आणि पुढील दशकांमध्ये अधिक अत्याधुनिक उपग्रहांचे प्रक्षेपण केले.

निष्कर्ष
२६ नोव्हेंबर, १९६५ हा दिवस फ्रान्सच्या अंतराळ इतिहासातील एक ऐतिहासिक टप्पा ठरला. याच दिवशी अ‍ॅस्टॅरिक्स (A-1) या फ्रान्सच्या पहिल्या उपग्रहाचे प्रक्षेपण अल्जीरियातून करण्यात आले. यामुळे फ्रान्सने आपल्या अंतराळ कार्यक्रमाचा धडाका सुरू केला आणि भविष्यात अंतराळ विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात मोठ्या प्रगतीची सुरूवात केली. अ‍ॅस्टॅरिक्सच्या प्रक्षेपणाने फ्रान्सला एक मजबूत अंतराळ शक्ती म्हणून उभे केले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.11.2024-मंगळवार.
===========================================