श्री विष्णूची उत्पत्ती आणि ब्रह्मा, शिव यांच्याशी नातं-

[Atul Kaviraje]

श्री विष्णूची उत्पत्ती आणि ब्रह्मा, शिव यांच्याशी नातं-
(The Origin of Lord Vishnu and His Relationship with Brahma and Shiva)

श्री विष्णूची उत्पत्ती आणि ब्रह्मा, शिव यांच्याशी नातं
(श्री विष्णूच्या उत्पत्तीचे महत्त्व आणि त्याचे ब्रह्मा व शिव यांच्याशी असलेले नातं)

श्री विष्णू, भगवान विष्णू हे हिंदू धर्मातील तृतीय देवता आहेत, ज्यांचा कार्य क्षेत्र विश्वाच्या पालनाची आणि रक्षणाची आहे. भगवान विष्णूचे वर्णन वेद, उपनिषद, पुराणं आणि भगवद गीतेमध्ये अत्यंत आदराने आणि श्रद्धेने केले गेले आहे. विष्णूचे कार्य ब्रह्मा (सृष्टी निर्माण करणारे देवता) आणि शिव (सृष्टीचे संहार करणारे देवता) यांच्या कार्यांशी सुसंगत असले तरी, त्यांचे आपसामधील नातं आणि कार्य विभाग वेगवेगळे आहे.

1. भगवान विष्णूची उत्पत्ती:
भगवान विष्णूची उत्पत्ती अंधकार, शून्य किंवा महा तत्त्वातून झाली आहे. ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचा अस्तित्व शाश्वत आहे, परंतु यांची उत्पत्ती आणि कार्य वेगवेगळे आहेत. विष्णूचा अस्तित्व त्या दिव्य ब्रह्मात आहे, जो अद्वितीय, निराकार आणि अनंत असतो.

पुराणानुसार, भगवान विष्णू विश्वाची रचना आणि त्याची पालन करण्याची जबाबदारी घेत असताना, त्याचे स्थान ब्रह्मा आणि शिव यांच्या कार्यांच्या समकक्ष आहे. विष्णू हे एक निराकार आणि अद्वितीय देवता असले तरी त्याचा अवतार अनेक वेळा पृथ्वीवर घेतला आहे. या अवतारांमध्ये प्रमुख म्हणजे श्रीराम आणि श्रीकृष्ण यांच्या अवतारांबद्दल त्यांची किमया आणि प्रभाव अजूनही लोकांमध्ये जिवंत आहेत.

भगवान विष्णूने आपल्या विविध अवतारांमध्ये राक्षसांचा संहार केला, धर्माची स्थापना केली आणि युगांतील अशुद्धता व अराजकतेपासून लोकांचे रक्षण केले. विष्णूची उत्पत्ती प्रामुख्याने या रक्षण कार्यासाठी आहे. सर्व लोकांनी त्याचे उपास्य रूप म्हणून पूजा केली आहे, आणि प्रत्येक युगात तो पृथ्वीवर आपला अवतार घेत आहे.

2. ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचे नातं:
ब्रह्मा – सृष्टीचे निर्माण करणारा: ब्रह्मा हे सृष्टीचे निर्माता देवता मानले जातात. त्यांच्याकडे सृष्टीच्या निर्माणाचे कार्य असते. ब्रह्मा नेहमीच विष्णूच्या मार्गदर्शनानुसार कार्य करतात, कारण त्यांना सृष्टी निर्माण करण्याची शक्ती विष्णूच देतात. विष्णू ब्रह्मा यांचे कार्य एकमेकांच्या पूरक आहेत. ब्रह्मा सृष्टी निर्माण करतात, तर विष्णू त्यांचे पालन करतात.

विष्णू – सृष्टीचे पालन करणारा: भगवान विष्णू हे सृष्टीचे पालन करणारे देवता आहेत. त्यांचा कार्यक्षेत्र समृद्धी आणि रक्षणाचे आहे. ब्रह्मा ने सृष्टी निर्माण केली आणि शिव त्याच्या संहारक रूपात सृष्टीचा संहार करतात, परंतु त्यांचा कार्य विष्णूच्या उपस्थितीने पूर्ण होतो. विष्णूचे पालन करणारे रूप ब्रह्मा आणि शिव यांच्या कर्तव्यात योग्य समन्वय राखते. विष्णूच्या पालनात जगाचे संरक्षण आणि संवर्धन घडते, ज्यामुळे समृद्धि आणि सुख शांति साधली जाते.

शिव – सृष्टीचे संहार करणारा: शिव हे सृष्टीचे संहार करणारे देवता मानले जातात. त्यांचा कार्य क्षेत्र सृष्टीच्या संहाराचे आहे. पण, हे संहार एक नवीन प्रारंभ देखील असतो. शंकर शुद्धता आणि नष्ट होत असलेल्या सर्व गोष्टींचा नाश करतात, ज्यामुळे नवीन जीवनाचा आरंभ होतो. शिव हे विष्णू आणि ब्रह्मा यांच्याशी अतूट नात्याचे भागीदार आहेत. त्यांच्या संहारामुळे सृष्टीचा नवा आरंभ होतो, जो केवळ विष्णूच पूर्ण करू शकतो.

3. त्रिदेव – ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचे परस्पर संबंध:
ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश (शिव) हे त्रिदेव मानले जातात. हिंदू धर्माच्या तत्त्वज्ञानानुसार, या तीन देवतांचे कार्य एकमेकांच्या पूरक आहेत. ब्रह्मा सृष्टीची उत्पत्ती करतात, विष्णू त्याचे पालन करतात आणि शिव त्याचा संहार करतात. त्रिदेवांचा परस्पर संबंध अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे कारण यामुळे चक्राचे स्वरूप पूर्ण होते – निर्माण, पालन आणि संहार.

विष्णू हा सर्वसामान्यतः एक पवित्र, दयाळू, आणि उपकारी देवता मानला जातो. त्याला जनतेचा रक्षक म्हणून पूजा केली जाते. विष्णू आपल्या अवतारांनी जगातील राक्षसांचा संहार केला आणि धर्माची पुनर्निर्मिती केली. त्याच्या विविध अवतारांमध्ये श्रीराम आणि श्रीकृष्ण यांचे उल्लेख विशेष आहेत.

4. भगवान विष्णूचा महत्त्व:
भगवान विष्णूच्या अस्तित्वाने ब्रह्मा आणि शिव यांचे कार्यही संपूर्ण होते. विष्णू ही एक अत्यंत शक्तिशाली आणि सर्वश्रेष्ठ देवता आहेत, जे आपल्या भक्तांच्या जीवनात सत्य, धर्म आणि न्यायाची प्रतिष्ठा देतात. भगवान विष्णूच्या अवतारांनी केवळ धार्मिक शौर्य आणि धैर्याची कल्पना दिली आहे, तर त्याचे कार्य समाजात सुधारणा आणण्यासाठी देखील होतं.

निष्कर्ष:
भगवान विष्णूच्या उत्पत्तीचे महत्त्व आपल्या जीवनातील धर्म, सत्य आणि नैतिकतेचा आदर्श देण्यात आहे. त्याचा ब्रह्मा आणि शिव यांच्याशी असलेला संबंध विश्वाच्या निर्माण, पालन आणि संहाराच्या शाश्वत तत्त्वावर आधारित आहे. विष्णूच्या या त्रिदेवांच्या परस्पर कार्यविभागामुळे संपूर्ण विश्वाचा समतोल साधला जातो. भगवान विष्णूचे कार्य एक अमूल्य प्रेरणा आहे आणि त्यांचे अस्तित्व मानवता आणि धर्माच्या रक्षणासाठी शाश्वत आहे.

जय श्री विष्णू!

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.11.2024-बुधवार.
===========================================