दिन-विशेष-लेख-मल्लिका साराभाई यांचा जन्म २७ नोव्हेंबर १९४० रोजी झाला

[Atul Kaviraje]

भारतीय नृत्यांगना मल्लिका साराभाई यांचा जन्मदिन - प्रसिद्ध नृत्यांगना आणि सामाजिक कार्यकर्त्या मल्लिका साराभाई यांचा जन्म २७ नोव्हेंबर १९४० रोजी झाला.

२७ नोव्हेंबर – भारतीय नृत्यांगना मल्लिका साराभाई यांचा जन्मदिन-

परिचय: २७ नोव्हेंबर हा दिवस भारतीय नृत्यांगना मल्लिका साराभाई यांचा जन्मदिन म्हणून पाळला जातो. मल्लिका साराभाई भारतीय शास्त्रीय नृत्य, विशेषत: भरतनाट्यम आणि क Kathakali या शास्त्रीय नृत्यप्रकारांमध्ये अत्यंत प्रसिद्ध आहेत. त्यांच्या नृत्यकलेला एक सामाजिक, सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक बाजूही आहे. मल्लिका साराभाई फक्त एक नृत्यांगना नव्हे, तर एक प्रभावशाली सामाजिक कार्यकर्त्या, पर्यावरणीयतेची वकिली करणारी आणि भारताच्या सांस्कृतिक धरोहराच्या संवर्धनासाठी कार्यरत असलेली व्यक्ती आहेत.

जन्म आणि प्रारंभ: मल्लिका साराभाई यांचा जन्म २७ नोव्हेंबर १९४० रोजी अहमदाबाद, गुजरात येथे झाला. त्यांचे कुटुंब भारतीय कलांमध्ये अत्यंत प्रतिष्ठित होते. त्यांची आई मीनाक्षी साराभाई हे शास्त्रीय संगीत आणि नृत्य यांचा अभ्यास करणारी एक नृत्यांगना होती, आणि वडील डॉ. डी. सी. साराभाई हे प्रसिद्ध भारतीय वैज्ञानिक होते. त्यामुळे मल्लिका साराभाई यांच्यावर लहानपणापासून कला आणि शास्त्र यांचे संस्कार झाले.

नृत्यकलेतील योगदान: मल्लिका साराभाई यांचे शास्त्रीय नृत्य क्षेत्रातील योगदान फार महत्त्वाचे आहे. त्यांनी भरतनाट्यम आणि कथकली नृत्यप्रकारांचे शिक्षण घेतले आणि नंतर हे नृत्य जगभर प्रसिद्ध केले. मल्लिका यांचे नृत्य केवळ कला म्हणूनच नाही तर सामाजिक संदेश देणारे होते. त्यांच्या नृत्यांमध्ये भारतीय समाजाच्या विविध मुद्द्यांवर विचार मांडले जात होते.

त्यांच्या नृत्य प्रदर्शनांचा एक वैशिष्ट्यपूर्ण पैलू म्हणजे त्यात सांस्कृतिक आणि सामाजिक मुद्द्यांवर आधारित कथन असायचे. त्यांच्या प्रदर्शनांमध्ये पारंपरिक कलेची प्रतिष्ठा आणि नवीन विचारांची समावेश केला जात असे. उदा. 'अर्धनारीश्वर' हे त्यांचे एक प्रसिद्ध नृत्य नाटक होते, ज्यात त्यांनी पुरुष आणि महिला समानतेचे महत्त्व समाजात मांडले.

सामाजिक कार्यकर्त्या म्हणून योगदान: मल्लिका साराभाई केवळ नृत्यांगना नव्हे, तर एक प्रेरणादायी सामाजिक कार्यकर्त्या देखील आहेत. त्यांनी महिलांच्या हक्कांसाठी, पर्यावरणाच्या संवर्धनासाठी आणि सामाजिक बदलासाठी अनेक योजनांमध्ये भाग घेतला आहे. मल्लिका यांनी विविध सामाजिक आणि राजकीय मुद्द्यांवर आवाज उठवला आणि अनेक संस्थांमध्ये सक्रिय सहभाग घेतला.

महिला सक्षमीकरण: मल्लिका साराभाई महिला सक्षमीकरणासाठी काम करत आहेत. त्यांना महिलांचे हक्क आणि सामाजिक स्थिती सुधारण्यासाठी नेहमीच अग्रगण्य ठरले आहे. त्यांच्या कार्यामुळे अनेक महिलांना प्रेरणा मिळाली आणि ते स्वतःच्या अधिकारांसाठी लढायला तयार झाल्या.

पर्यावरणीय कार्य: मल्लिका पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी देखील कार्यरत आहेत. त्यांनी अनेक जागरूकता मोहीमांमध्ये भाग घेतला आहे ज्यात पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी समाजात जनजागृती केली आहे. त्यांच्या कार्यामुळे लाखो लोक पर्यावरण विषयक जागरूक झाले आहेत.

प्रमुख पुरस्कार आणि सन्मान: मल्लिका साराभाई यांच्या नृत्यकलेला आणि सामाजिक कार्याला अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित केले आहे. त्यांचे कार्य लोकांना प्रेरणा देणारे ठरले आहे.

पद्मश्री: भारतीय सरकारने त्यांना १९९२ साली पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित केले.
पद्मभूषण: २०१० साली मल्लिका साराभाई यांना भारत सरकारने पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले.
नृत्य कला पुरस्कार: मल्लिका साराभाई यांना विविध नृत्य कलेच्या क्षेत्रात त्यांच्या योगदानाबद्दल सन्मानित केले आहे. त्यांचे शास्त्रीय नृत्य आणि सामाजिक कार्य ही एक आदर्श आहे.

मल्लिका साराभाई यांच्या कला आणि विचारधारा:

नृत्यदृष्ट्या अभिव्यक्ती: मल्लिका साराभाई यांचे नृत्य हे अभिव्यक्तीचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. त्यांनी भारतीय सांस्कृतिक परंपरांमध्ये नवीन विचारांची भर घालून, त्यांचा संवाद जागतिक पातळीवर पोहोचवला.

सामाजिक मुद्द्यांवर संदेश: मल्लिका साराभाई यांनी त्यांच्या नृत्यकलेच्या माध्यमातून भारतीय समाजातील वेगवेगळ्या सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकला. उदाहरणार्थ, "अर्धनारीश्वर" हे नृत्यकार्य पुरुष-स्त्री समानतेचा संदेश देत होते.

लोकशाही आणि मूल्यांची महत्त्व: मल्लिका साराभाई यांची कला लोकशाही मूल्यांचे संवर्धन करण्यासाठी वापरली गेली. त्यांची कला सामाजिक बदलांच्या दृष्टीने एक प्रेरणा बनली आहे.

उदाहरण:

"अर्धनारीश्वर" - हा मल्लिका साराभाई यांचा एक प्रसिद्ध नृत्यप्रयोग होता, ज्यात त्यांनी "पुरुष-स्त्री समानता" यावर आधारित कथा सांगितली. या प्रदर्शनात, त्यांनी महिलांच्या हक्कांसाठी आवाज उठवला आणि स्त्रीला पुरुषांच्या समान अधिकारांची आवश्यकता दर्शवली. हे नृत्य जगभरात प्रसिद्ध झाले.

पर्यावरण जागरूकता: मल्लिका साराभाई यांनी पर्यावरणीय मुद्द्यांवर एक सशक्त भूमिका घेतली. त्यांनी "क्लायमेट चेंज" आणि "प्राकृतिक संसाधनांचा संरक्षण" यावर आधारित नृत्यप्रयोग सादर केले, ज्यामुळे जनतेमध्ये पर्यावरणासंबंधी जागरूकता निर्माण झाली.

निष्कर्ष: २७ नोव्हेंबर हा मल्लिका साराभाई यांचा जन्मदिन एक खास दिवस आहे, ज्यावर त्यांचा नृत्यकला आणि सामाजिक कार्य यांचा सन्मान केला जातो. मल्लिका साराभाई यांचा जन्म, त्यांचे कार्य, आणि त्यांच्या कलेला मिळालेल्या पुरस्कारांची ओळख आपल्याला प्रेरित करते. मल्लिका साराभाई यांनी केवळ एक नृत्यांगना म्हणूनच नाही, तर एक सामाजिक कार्यकर्त्या म्हणूनही आपल्या कार्याने समाजात महत्त्वपूर्ण स्थान प्राप्त केले आहे. त्यांचा जीवनप्रवास प्रत्येकासाठी एक आदर्श आहे, जो कला आणि समाजातील बदल यांच्यातील संयोग दाखवतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.11.2024-बुधवार.
===========================================