महात्मा ज्योतिबा फुले पुण्यतिथी-

[Atul Kaviraje]

महात्मा ज्योतिबा फुले पुण्यतिथी-

महात्मा ज्योतिबा फुले पुण्यतिथी - २८ नोव्हेंबर २०२४-

मराठी जीवनकार्य उदाहरणासहित संपूर्ण आणि विवेचनपर विस्तृत लेख-

प्रस्तावना
महात्मा ज्योतिबा फुले हे भारतीय समाजसुधारक, शिक्षाशास्त्रज्ञ आणि दलित-आधिकाराचे समर्थक होते. २८ नोव्हेंबर १८९० रोजी त्यांचा मृत्यू झाला. त्यांच्या जीवनातील कार्याने भारतीय समाजावर गोड प्रभाव टाकला आहे आणि त्यांचे विचार आजही समाजातील असमानतेविरुद्ध लढाईची प्रेरणा देतात. महात्मा फुले यांनी भारतीय समाजाच्या दृष्टीकोनात आमूल-चूल बदल घडवून आणला आणि विशेषत: महिलांच्या आणि शोषित वर्गाच्या शिक्षण व अधिकारांसाठी लढा दिला. त्यांच्या कार्याने अनेक जनांमध्ये जागरूकता निर्माण केली आणि विविध समाजाच्या वर्गांमध्ये समानतेची वावलेली चुकलेली भावना नव्याने रुजवली.

२८ नोव्हेंबर, २०२४ या दिवशी महात्मा फुले यांची पुण्यतिथी आहे. त्यांची पुण्यतिथी साजरी करण्याचे कारण म्हणजे त्यांनी एक उज्जवल समाजनिर्मितीसाठी केलेले अनमोल योगदान.

महात्मा ज्योतिबा फुले यांचे जीवनकार्य
महात्मा फुले यांचा जन्म ११ एप्रिल १८२७ रोजी पुणे जिल्ह्यातील निरगुंडी या गावी झाला. त्यांच्या जीवनाचा प्रारंभ साधा आणि गरीब कुटुंबात झाला, पण त्यांचा आत्मविश्वास आणि समाजातील वेगवेगळ्या असमानतेविरुद्धच्या संघर्षामुळे ते पुढे येऊन महान समाजसुधारक बनले.

शिक्षणाच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान
महात्मा फुले हे समाजाच्या विविध स्तरांतील लोकांसाठी शिक्षण उपलब्ध करण्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण कार्य करत होते. १८४८ मध्ये त्यांनी पहिली बालिका शाळा स्थापन केली आणि त्याद्वारे महिलांना शिक्षित करण्याचा मार्ग मोकळा केला. फुले यांनी मुलींचे शिक्षण तेव्हाही सुरू केले जेव्हा समाजातील मोठ्या वर्गाने त्याला विरोध केला होता.

महात्मा फुले यांच्या धाडसामुळेच दलित वर्गातील मुलांनाही शिक्षण घेण्याचा अधिकार मिळाला. १८५४ मध्ये फुले यांनी स्वतंत्र शिक्षण संस्था स्थापन केली, ज्यामुळे सामान्य लोक आणि शोषित वर्गासाठी शिक्षणाचा मार्ग खुला झाला.

समाजातील असमानतेविरुद्ध लढा
महात्मा फुले यांचा सर्वात मोठा कार्यक्षेत्र म्हणजे भारतीय समाजातील भेदभाव आणि जातिवादाच्या विरोधात त्यांनी केलेला संघर्ष. त्यांनी जातिवाद आणि वर्णव्यवस्था विरोधात आवाज उठवला आणि समाजातील सर्व लोकांना समान अधिकार मिळवण्यासाठी लढा दिला. फुले यांच्या कार्यामुळे भारतीय समाजातील अनेक ध्वस्त परंपरांचा नाश होऊ लागला.

त्यांनी "सत्यशोधक समाज" स्थापनेसाठी योगदान दिले, जे समाजातील असमानतेविरुद्ध काम करत होते. फुले यांचा सत्यशोधक समाज आदर्श, समानता, आणि न्याय यांच्या तत्वांवर आधारित होता. त्यांच्या विचारांनी ब्राह्मणवादी व्यवस्थेच्या विरोधात मोठे बदल घडवून आणले.

महिला शिक्षा आणि समाजातील बदल
महात्मा फुले यांनी महिलांच्या शिक्षणाच्या क्षेत्रात मोलाचे कार्य केले. त्यावेळी महिलांना शिक्षण मिळवणे किंवा समाजातील अन्य बाबींचा विरोध करणे हे अशक्य समजले जात होते. परंतु फुले यांनी महिलांना समाजाच्या मुख्यधारेत आणण्यासाठी त्यांना शिक्षण देण्याची आवश्यकता समजून त्यासाठी कडव्या विरोधालाही तोंड दिले.

महात्मा फुले यांचे विचार केवळ महिलांसाठीच नव्हे, तर प्रत्येक शोषित वर्गासाठी होते. दीन-दलित, आदिवासी आणि शोषित वर्गातील लोकांसाठी त्यांचे कार्य खूप प्रभावी ठरले.

ग्रंथलेखन आणि साक्षरता आंदोलन
महात्मा फुले यांचे अनेक ग्रंथ, निबंध आणि लेख आजही समाजसुधारणेचे दस्तऐवज मानले जातात. त्यांचे "गुलामगिरी" हे पुस्तक विशेष प्रसिद्ध आहे. या ग्रंथात त्यांनी ब्राह्मणवाद, जातिवाद आणि समाजाच्या अन्य दुरावस्थांविरुद्ध कडव्या शब्दात भाष्य केले. त्याचप्रमाणे त्यांनी साक्षरतेचे महत्व दर्शवण्यासाठी, अनेक लोकांना आपल्या विचारांशी जोडले.

महात्मा फुले यांचे महत्त्वपूर्ण विचार
महात्मा फुले यांच्या विचारांनी भारतीय समाजात जागृती निर्माण केली. त्यांनी समानतेच्या आणि न्यायाच्या ध्येयाला प्रोत्साहन दिले. त्यांचे काही महत्त्वपूर्ण विचार:

"शिक्षण प्रत्येकाचा हक्क आहे."
महात्मा फुले यांनी शिक्षणाला एक सार्वभौम अधिकार मानले आणि त्यासाठी अनेक शाळा आणि संस्था सुरू केल्या.

"तुम्ही शेतकऱ्यांना आणि शोषितांना शिक्षित करा, समाज सुधारेल."
फुले यांच्या मते, शोषित वर्ग आणि शेतकऱ्यांना शिक्षित करूनच समाजात बदल होऊ शकतात.

"जातिवाद आणि वर्णव्यवस्थेने समाजात भेदभाव केला आहे, त्याला नष्ट करा."
फुले यांनी जातिवाद आणि वर्णव्यवस्थेवर प्रचंड हल्ला चढवला, यावर त्यांचे शब्द होते, "जातिवाद घातक आहे."

महात्मा फुले यांच्या कार्याचे महत्व
महात्मा फुले यांच्या कार्याचे महत्व आजही कायम आहे. त्यांच्या विचारांच्या प्रेरणेतून पुढे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यासारख्या महापुरुषांनी दलित समाजासाठी लढा दिला. फुले यांच्या योगदानामुळे आज दलित समुदाय, महिलांची स्थिती सुधारली, आणि शिक्षणाचे प्रसार झाला.

त्यांच्या कार्यामुळे समाजाच्या मागासलेल्या वर्गातील लोकांना समानता मिळाली, आणि हे भारतीय समाजाच्या बदलत्या दृष्टिकोनाचे प्रमाण ठरले. आजही त्यांच्या कार्याची प्रभावीता प्रत्येक शाळा, संस्था आणि समाजशास्त्राच्या अभ्यासात दिसून येते.

समारोप
२८ नोव्हेंबर महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या पुण्यतिथीचा दिवस म्हणून त्यांचे कार्य आणि त्यांचे विचार आम्हाला सदैव प्रेरणा देत राहतील. त्यांनी समाजातील असमानतेविरुद्ध लढा दिला आणि दीन-दलित लोकांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्याचे कार्य केले. त्यांच्या या महान कार्याला सलाम!

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.11.2024-गुरुवार.
===========================================