भवानी मातेचे तत्त्वज्ञान आणि भक्तिरंग:-3

[Atul Kaviraje]

भवानी मातेचे तत्त्वज्ञान आणि भक्तिरंग:

भवानी मातेचे तत्त्वज्ञान आणि भक्तिरंग हे मराठी भक्ति साहित्याचे एक अत्यंत महत्त्वाचे व आकर्षक अंग आहेत. भवानी मातेचा उल्लेख विविध शास्त्रांमध्ये, पुराणांमध्ये आणि भक्तिसाहित्यात प्रकटलेला आहे. भवानी मातेच्या तत्त्वज्ञानात जसे शक्तीची उपासना, आत्मसाक्षात्कार, आणि भक्तिरंग यांचा समावेश आहे, तसेच तिचे प्रतीकात्मक महत्त्व आणि शक्तीची रूपेही विविध प्रकारे चित्रित केली गेली आहेत.

१. भवानी मातेचे तत्त्वज्ञान:
शक्ती : भवानी मातेचे तत्त्वज्ञान शक्तीच्या रूपात मांडले जाते. ती विश्वाची आदिशक्ती आहे, जी सृष्टीच्या संहार व रचनेला नियंत्रित करते. भवानी म्हणजेच देवी दुर्गा, काली आणि महाकाली यांची संकल्पनाही तत्त्वज्ञानात आहे. या रूपांत शक्तीचे तत्त्वज्ञान आत्मसाक्षात्काराची दिशा देत असते.

निर्विकल्प समाधी : भवानीच्या तत्त्वज्ञानात आत्मज्ञान आणि निर्विकल्प समाधीला खूप महत्त्व दिले जाते. भक्त ती शक्ती मानून त्याच्या आंतरिक शांतीला प्राप्त होतो. देवीच्या ध्यानाने आणि उपास्य शक्तीच्या संगतीने, भक्त आत्मज्ञान प्राप्त करतो.

भक्ति मार्ग : भवानी मातेच्या उपास्य शक्तीचा अनुभव प्रत्येक भक्ताला एकाच थेंबात मिळतो, परंतु यासाठी त्याला अडचणींचा सामना करावा लागतो. भक्तिचे तत्त्वज्ञान म्हणजे परमेश्वराशी एकात्मता साधण्याचा प्रयत्न. यामध्ये भक्तीचा रंग हरवलेल्या वळणावरून उभा राहिलेल्या भक्ताचा अनुभव आहे.

२. भक्तिरंग:
भक्तिरंगात रंगलेले जीवन : भवानी मातेच्या भक्तिरंगात जीवनाच्या प्रत्येक पैलूची गोडी आहे. भक्त त्या शक्तीला गातो, नृत्य करतो आणि तिला समर्पित होतो. भक्तिरंग म्हणजे भक्ताची भक्तिमय गोड गोष्ट, ज्यात त्याने दिलेल्या वचनात तत्त्वज्ञान प्रकटते.

भक्तिपंथ : भवानी मातेच्या भक्तिरंगात विविध भक्तिपंथांचे प्रतीक व उदाहरण आहेत. संत तुकाराम, संत एकनाथ, संत ज्ञानेश्वर यांसारखे संत आपल्या काव्यात भवानी मातेची महिमा गायले आणि भक्तीचे सुंदर रंग उधळले. संतांची कवितेतील अनुभव सांगताना भक्तिरंग खुलतो, आणि भक्त त्या शक्तीला नमन करत, त्याची उपासना करतो.

समर्पण आणि भक्तिरंगाचे परिणाम : भवानी मातेच्या भक्तिरंगाच्या प्रकाशात भक्ताच्या जीवनात समर्पणाचे महत्त्व दिसून येते. भक्तीचा मार्ग केवळ कृतींचा नाही, तर ती आत्मसमर्पणाची अवस्था आहे. यात भक्त आपल्या सर्व इच्छांपासून मुक्त होऊन केवळ मातेच्या चरणी लीन होतो.

३. मराठी भक्ति काव्यात भवानी मातेची उपस्थिती:
मराठी भक्ति काव्यांमध्ये भवानी मातेची गोड गाथा आहे. तिच्या प्रतिमेला अनेक काव्यकारांनी आपल्या काव्यशक्तीने सजवले आहे. संत तुकाराम यांच्या अभंगांमध्ये भवानी मातेचे समर्पण आणि भक्ति यांचा सुंदर समन्वय दिसून येतो.

उदाहरणार्थ, तुकारामांच्या अभंगातील एक ओवी: "हे भवानी माय, तुझ्या कृपेशिवाय काहीच नाही, जीव लागला तुझ्या पंढरीच्या चरणी."

यामध्ये तुकाराम यांनी भवानी मातेच्या कृपेचा अनुभव दिला आहे आणि त्याला सर्वस्व मानले आहे.

निष्कर्ष:
भवानी मातेचे तत्त्वज्ञान आणि भक्तिरंग हे मराठी भक्ति साहित्याचे अनमोल रत्न आहेत. भक्तिरंगाच्या माध्यमातून भक्तीचा मार्ग आणि भवानी मातेची उपासना साधली जाते. तिच्या ध्यानाने आणि भक्तिरंगाने आत्मज्ञान, शांती, आणि एकात्मतेचा अनुभव प्राप्त होतो. मराठी भक्ति काव्यं भवानी मातेच्या भक्तिरंगात रंगलेली आहेत आणि ती आजही भक्तांच्या हृदयात ठळकपणे वाजते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================