दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, १७५९: दिल्लीचे बादशाह आलमगीर दुसरे यांची हत्या-

[Atul Kaviraje]

१७५९: दिल्लीच्या बादशाह आलमगीर द्वितीय ची हत्या.

29 नोव्हेंबर, १७५९: दिल्लीचे बादशाह आलमगीर दुसरे यांची हत्या-

परिचय: 29 नोव्हेंबर 1759 रोजी दिल्लीचे मुघल सम्राट आलमगीर दुसरे (Alamgir II) यांची हत्या करण्यात आली. आलमगीर दुसरे हे मुघल साम्राज्याचे १७व्या शतकातील मोक्याचे सम्राट होते, पण त्यांच्या राज्याभिषेकानंतर काही वर्षांतच सम्राटी राज्याची स्थिती अत्यंत नाजूक झाली होती. त्यांच्या राज्याभिषेकापासून अनेक अंतर्गत संघर्ष आणि बाह्य आक्रमणांच्या कचाट्यात मुघल साम्राज्य अधिकच दुर्बल झाले होते. आलमगीर दुसरे यांचं राज्य आणि मुघल साम्राज्य 1750 च्या दशकात वाईट स्थितीत होते, ज्यामुळे त्यांची हत्या एक ऐतिहासिक वळण ठरली.

आलमगीर दुसरे – इतिहासातील परिश्थिती:

आलमगीर दुसरे (अस्लम उल्लाह खान) यांचा जन्म १७१7 मध्ये झाला होता. त्याचा जन्म मुघल साम्राज्याच्या एक अशांत काळात झाला होता, आणि त्याचे शालेय शिक्षणही फारसा समृद्ध नाही. आलमगीर दुसरे यांचे वडील रियाझ-उल-डीन सिद्दीकी हे एक वंशपरंपरागत राजकीय नेता होते, पण आलमगीर दुसरे यांच्या किशोरवयात मुघल साम्राज्यावर अनेक अडचणी आणि वंशीय राजकारणांचे धक्के लागले.

१७५० च्या दशकात, मुघल साम्राज्याचे प्रभावी नियंत्रण चुकले होते आणि भारताच्या अनेक भागात स्थानिक राज्ये आणि शक्ती अधिक प्रगल्भ होऊ लागली होती. याच काळात फ्रेंच आणि ब्रिटिश व्यापारी भारतात प्रभावी झाले होते, आणि राजकीय अशांततेमुळे सम्राट आलमगीर दुसरे यांचे मुघल साम्राज्य त्यांचे स्वतंत्र नियंत्रण राखण्यात अपयशी ठरले.

आलमगीर दुसरे यांची हत्या:

आलमगीर दुसरे यांच्या राजवटीत दिल्लीच्या सत्ता संघर्षांमध्ये अनेक बदल घडले होते. 1759 मध्ये त्यांच्या सत्तेवर आक्रमण करणारा व्यक्ती होता सादत अली खान, जो दिल्ली दरबारात प्रगती करत होता. सादत अली खान यांच्या लहान वयात आलमगीर दुसरे यांनी तक्रार केली होती आणि अंतर्गत राजकारणात मोठे बदल घडवले होते. पण अखेरीस, 1759 मध्ये त्याच सादत अली खान यांनी आलमगीर दुसरे यांची हत्या केली.

त्या काळात आलमगीर दुसरे यांचे साम्राज्य अगदी कमजोर आणि वादग्रस्त होते. दिल्लीमधील सत्ता संघर्ष, राजकीय षड्यंत्र आणि बाह्य आक्रमण यामुळे मुघल साम्राज्याची प्रतिष्ठा कमी झाली होती. आलमगीर दुसरे यांच्या मृत्यूने मुघल साम्राज्याच्या अस्तित्वावर अधिक संकट आणले. त्यानंतर, दिल्लीवर पुढील काही काळात शक्तींच्या संघर्षामध्ये खूप अधिक उलथापालथ झाली.

महत्त्व:
आलमगीर दुसरे यांचा मृत्यू हा मुघल साम्राज्याच्या समाप्तीच्या दिशेने एक मोठा पाऊल ठरला. त्यांच्या मृत्यूनंतर मुघल साम्राज्याच्या शाही घराण्यातील वर्चस्व पुन्हा हुकूमशाही राजकारणाच्या वाऱ्यावर सोडले गेले. त्यानंतर, दिल्ली दरबारातील तात्कालिक अराजकतेमुळे मुघल साम्राज्य केवळ एका ऐतिहासिक शक्तीच्या रूपात उभं राहिलं, जोपर्यंत 1857 मध्ये ब्रिटिश साम्राज्याने भारतावर पूर्ण नियंत्रण मिळवलं.

संदर्भ व उदाहरणे:

स्वातंत्र्य संग्राम आणि मुघल साम्राज्य:
आलमगीर दुसरे यांच्या हत्येची घटना मुघल साम्राज्याच्या शतकभराच्या अस्तित्वातील एक मोठा टर्निंग पॉईंट ठरली. या घटनेनंतर मुघल साम्राज्य तेच सामर्थ्य राखण्यात सक्षम नाही राहिलं, आणि भारताच्या विविध भागांत स्वतंत्र राज्यांची स्थापना झाली.

ब्रिटिश साम्राज्याचा प्रभाव:
आलमगीर दुसरे यांची हत्या आणि मुघल साम्राज्याच्या कमजोर स्थितीचा फायदा ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने घेतला. त्यानंतर इंग्रजांनी दिल्ली आणि इतर मुघल राज्यांमध्ये आपला प्रभाव अधिकच वाढवला. 1857 च्या उठावाच्या आधी मुघल साम्राज्य अस्तित्वात असले तरी ब्रिटिश साम्राज्याने त्याची जागा घेतली होती.

निष्कर्ष:

29 नोव्हेंबर, 1759 ची तारीख मुघल साम्राज्याच्या इतिहासात एक काळी घटना आहे. आलमगीर दुसरे यांच्या हत्येमुळे मुघल साम्राज्य अधिक कमजोर झाले आणि दिल्लीच्या राजकारणातील शाही सत्ता कमजोर पडली. या घटनेने मुघल साम्राज्याच्या अस्तित्वावर खूप मोठा परिणाम केला आणि ब्रिटिश साम्राज्याच्या आगमनास मार्गदर्शक ठरला. आलमगीर दुसरे यांची हत्या, मुघल साम्राज्याच्या अंताची निशाणी ठरली, आणि भारताच्या इतिहासात ही घटना महत्वाची आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================