दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, १८७७: थॉमस एडिसन यांनी पहिल्यांदा फोनोग्राफचे

[Atul Kaviraje]

१८७७: थॉमस एडिसन यांनी पहिल्यांदा फोनोग्राफचे प्रात्यक्षिक केले.

29 नोव्हेंबर, १८७७: थॉमस एडिसन यांनी पहिल्यांदा फोनोग्राफचे प्रात्यक्षिक केले-

परिचय: 29 नोव्हेंबर १८७७ रोजी, अमेरिकेतील प्रसिद्ध संशोधक थॉमस एडिसन यांनी फोनोग्राफ (Phonograph) हे यांत्रिक उपकरण पहिले सार्वजनिक प्रात्यक्षिक केले. फोनोग्राफ एक प्रकारचे ध्वनी रेकॉर्डिंग आणि प्लेबॅक उपकरण होते, जे थॉमस एडिसनने शोधले होते. या शोधामुळे संगीत, आवाज, आणि संवाद रेकॉर्ड करून ते नंतर ऐकता येणे शक्य झाले, आणि हे जगातील ध्वनी रेकॉर्डिंग तंत्रज्ञानाच्या विकासाची एक महत्त्वपूर्ण घटना ठरली.

फोनोग्राफचा शोध: थॉमस एडिसनने फोनोग्राफ शोधल्याची कथा १८७७ मध्ये सुरू झाली. फोनोग्राफ शोधण्यासाठी एडिसन त्यावेळी टेलीग्राफ आणि टेलिफोन सारख्या उपकरणांच्या तंत्रज्ञानावर काम करत होते. एडिसनचा मुख्य उद्देश होता एक असे यंत्र तयार करणे, जे ध्वनी रिकॉर्ड करू शकेल आणि त्याचा पुनरावृत्तीने प्लेबॅक करू शकेल.

फोनोग्राफ कसा कार्य करत होता: फोनोग्राफ एक यांत्रिक उपकरण होते, ज्यामध्ये ध्वनी एक सुईच्या मदतीने रेकॉर्ड केला जात होता. सुई कागदी किंवा मेटलच्या डिस्क किंवा सिलिंडरवर प्रवास करत होती, आणि त्या ध्वनीच्या लहरी त्या डिस्क किंवा सिलिंडरवर शाश्वत स्वरूपात दर्ज केल्या जात होत्या. नंतर, याच रेकॉर्ड केलेल्या ध्वनीच्या लहरीचा पुनरुत्थान करण्यासाठी दुसऱ्या सुईचा वापर करून त्या ध्वनीचे प्लेबॅक ऐकले जाऊ शकते.

थॉमस एडिसनचा शोध:

पहिला रेकॉर्ड: एडिसनने १८७७ मध्ये एक यांत्रिक डिव्हाइस तयार केले ज्यामुळे आवाज रेकॉर्ड होऊ शकला आणि नंतर तो ऐकता आला. त्याने या उपकरणाच्या कामगिरीचे प्रात्यक्षिक २९ नोव्हेंबर १८७७ रोजी केले.
आवाजाची पुनरावृत्ती: फोनोग्राफाने आवाज रेकॉर्ड करण्याची आणि नंतर प्ले करण्याची क्षमता दिली, जी याआधी कधीही शक्य नव्हती.
महत्त्वाची खोज: या शोधामुळे लोकांना आवाज जतन करून तो पुनः ऐकता येईल असा मार्ग मिळाला, ज्यामुळे रेकॉर्डिंग उद्योगाच्या आणि संगीतातील क्रांतीला चालना मिळाली.
थॉमस एडिसनचा फोनोग्राफच्या प्रात्यक्षिकाचा दिवस: १८७७ मध्ये फोनोग्राफची पहिली सार्वजनिक प्रात्यक्षिके न्यू जर्सीतील मेलोन पार्क मध्ये आयोजित केली गेली होती. थॉमस एडिसनने त्यावेळी फोनोग्राफवर एक गाणं रेकॉर्ड केले आणि ते ऐकवून दाखवले. या यंत्राची यशस्विता पाहून उपस्थित असलेले लोक आश्चर्यचकित झाले, कारण त्यावेळी ध्वनी रेकॉर्डिंग ही कल्पनाच नवी होती.

फोनोग्राफच्या महत्त्वपूर्ण घटकांची वर्णन:

ध्वनी रेकॉर्डिंग आणि प्लेबॅक:

फोनोग्राफ हे एक यांत्रिक उपकरण होते जे ध्वनी रेकॉर्ड करणे आणि नंतर त्याचे प्लेबॅक (पुनः ऐकणे) करण्यासाठी वापरले जाते.
या यंत्राचा मुख्य घटक म्हणजे एक सिलिंडर किंवा डिस्क ज्यावर ध्वनीच्या लहरी नोंदवल्या जात होत्या.
हे यंत्र रेकॉर्ड केलेले आवाज एका सुईच्या मदतीने प्ले करत होते.

सुरुवातीची उपकरणे:

प्रारंभिक फोनोग्राफमध्ये एक सिलिंडर किंवा मेटल डिस्क वापरले जात होते.
यंत्राच्या कामकाजासाठी विशिष्ट प्रकारचे कागदी रोल्स किंवा मेटल सिलिंडर वापरले जात होते.

प्रारंभिक वापर:

फोनोग्राफाचा प्रारंभिक वापर संगीत रेकॉर्डिंगसाठी आणि काही व्यवसायिक संदर्भात झाला.
याचे व्यावसायिक उत्पादन १८७८ मध्ये सुरू झाले, आणि १८८० च्या दशकात याच्या व्यावसायिक वापराची गती वाढली.

रूपांतरण:

पुढे, फोनोग्राफच्या तंत्रज्ञानावर सुधारणा करण्यात आली आणि त्याचे विविध प्रकार तयार केले गेले, जसे की विनाइल रेकॉर्ड आणि सीडी (Compact Discs) यासारख्या माध्यमांची निर्मिती केली गेली.
थॉमस एडिसन आणि फोनोग्राफचा प्रभाव:

संगीत उद्योगावर परिणाम:
फोनोग्राफच्या शोधामुळे संगीताच्या रेकॉर्डिंग उद्योगाचा प्रारंभ झाला. यामुळे संगीतकार, गायक, आणि इतर कलाकारांची गाणी आणि परफॉर्मन्स रेकॉर्ड केली जाऊ शकली. फोनोग्राफाचा वापर संगीताच्या इतिहासात एक क्रांतिकारी बदल ठरला.

ध्वनी रेकॉर्डिंग उद्योग:
फोनोग्राफाने ध्वनी रेकॉर्डिंगसाठी एक व्यावसायिक क्षेत्र तयार केले. पुढे, रेकॉर्डिंग कंपन्यांनी शास्त्रज्ञांचे कार्य, रेडिओ प्रोग्राम्स, वार्तांकन, आणि इतर माहिती रेकॉर्ड करण्याची पद्धत विकसित केली.

प्रवृत्त करण्याची क्षमता:
फोनोग्राफने आवाज रेकॉर्ड करण्याची आणि पुनः ऐकण्याची क्षमता दिली, ज्यामुळे साहित्य, संगीत आणि इतर कला क्षेत्रांत महत्त्वपूर्ण नवकल्पनांचा वावर होऊ लागला.

टेक्नॉलॉजीचा विकास:
फोनोग्राफ ही एक अतिशय महत्त्वाची तांत्रिक शोध होती, ज्यामुळे नंतरचे अनेक ध्वनी रेकॉर्डिंग साधने, प्रिंटिंग तंत्रज्ञान, आणि इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांची निर्मिती शक्य झाली.

उदाहरण:

पहिली गाणी:
थॉमस एडिसनने फोनोग्राफ वापरून शंभर वर्षांपूर्वी लहान गाणी रेकॉर्ड केली होती. या गाण्यांचा वापर सार्वजनिक प्रदर्शनासाठी होईल. काही गाणी, जसे की "Mary had a little lamb," या गाण्यांमध्ये एडिसनने स्वतः आवाज रेकॉर्ड केला.

विनाइल रेकॉर्ड:
फोनोग्राफाच्या पुढील रुपांतरात, २० व्या शतकात, विनाइल रेकॉर्ड्स येण्यास सुरुवात झाली. यामुळे, फोनोग्राफ तंत्रज्ञानाचे व्यावसायिक प्रमाण अधिक वाढले.

निष्कर्ष:

थॉमस एडिसनचा फोनोग्राफ हा जगभरातील पहिला यांत्रिक ध्वनी रेकॉर्डिंग उपकरण होता. १८७७ मध्ये त्याने या यंत्राचे प्रात्यक्षिक करून संगीत, संवाद, आणि इतर ध्वन्यांचे रेकॉर्डिंग आणि प्लेबॅक करणे शक्य केले. या शोधामुळे संगीतात आणि ध्वनी रेकॉर्डिंग उद्योगात क्रांती घडली आणि आजही त्याचा प्रभाव विविध डिजिटल संगीत आणि रेकॉर्डिंग तंत्रज्ञानावर दिसून येतो. थॉमस एडिसनच्या या शोधामुळे "आवाजाची जतन" करणारा एक नवा मार्ग खुला झाला, जो आजच्या डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या विकासासाठी आधार बनला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================