दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, १९४५: युगोस्लाव्हिया प्रजासत्ताक बनले-

[Atul Kaviraje]

१९४५: युगोस्लाव्हिया प्रजासत्ताक बनले.

29 नोव्हेंबर, १९४५: युगोस्लाव्हिया प्रजासत्ताक बनले-

पार्श्वभूमी:

युगोस्लाव्हिया हा एक ऐतिहासिक देश होता, जो दक्षिण-पूर्व यूरोपात स्थित होता. युगोस्लाव्हियाच्या स्थापनेचा इतिहास आणि त्याची स्थिती अनेक ऐतिहासिक घटना आणि युद्धांनी प्रभावित झाली. १९४५ मध्ये युगोस्लाव्हिया एक प्रजासत्ताक बनले, आणि या देशाच्या प्रजासत्ताक होण्याची प्रक्रिया दुसऱ्या महायुद्धाच्या समाप्तीच्या कालखंडात घडली.

युगोस्लाव्हियाचे स्थापत्य एका अधिक व्यापक आणि विविधतेतून आले होते. युगोस्लाव्हियामध्ये मुख्यतः सर्व्ह, क्रोएट, बोस्नियन, स्लोव्हेनियन, मॅकडोनियन आणि अल्बानियन लोकांची वस्ती होती. या विविध राष्ट्रांचे एकत्र येणे आणि त्यांचे एकात्मिक शासन स्थापण्याचा मार्ग, युगोस्लाव्हिया स्थापनेच्या इतिहासात महत्त्वाचा ठरला.

युगोस्लाव्हिया चे ऐतिहासिक पार्श्वभूमी:

ऑस्ट्रो-हंगेरियन साम्राज्य आणि तुर्की साम्राज्य:
युगोस्लाव्हिया स्थापनेपूर्वी या क्षेत्रात ऑस्ट्रो-हंगेरियन साम्राज्य आणि तुर्की साम्राज्य यांचा प्रभाव होता. त्यांनतर, पहिल्या महायुद्धानंतर युगोस्लाव्हिया स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून अस्तित्वात आले.

किंगडम ऑफ युगोस्लाव्हिया:
युगोस्लाव्हियाच्या इतिहासातील महत्त्वपूर्ण टप्पा म्हणजे १९१८ मध्ये युगोस्लाव्हियाचे साम्राज्य किंवा किंगडम ऑफ युगोस्लाव्हिया ची स्थापना झाली. युगोस्लाव्हिया राज्याच्या स्थापना नंतर देशात विविध जाती-धर्मीय आणि सांस्कृतिक मतभेद होते, जे पुढे राजकीय असंतोष आणि संघर्ष निर्माण करत होते.

दुसरे महायुद्ध:
दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात, युगोस्लाव्हिया मध्ये नाझी जर्मनीच्या सैन्याने आक्रमण केले. युद्धाच्या वेळी, युगोस्लाव्हियामध्ये पार्टायझन (Partisans) च्या गटाने मोठ्या प्रमाणावर प्रतिकार केला. जोसेफ ब्रॉझ टिटो यांच्या नेतृत्वाखाली, युगोस्लाव्हियन प्रतिकारक गटांनी नाझींविरोधात युद्ध केले आणि देशाच्या स्वातंत्र्याची पुनर्स्थापना केली.

१९४५ मध्ये युगोस्लाव्हिया प्रजासत्ताक बनणे:

१. जोसेफ ब्रॉझ टिटोचे नेतृत्व:
दुसऱ्या महायुद्धाच्या समाप्तीनंतर, जोसेफ ब्रॉझ टिटो यांच्या नेतृत्वाखाली युगोस्लाव्हियाचे पुनर्निर्माण केले गेले. टिटो यांना युद्धाच्या प्रतिकारकर्त्यांच्या गटाचा प्रमुख म्हणून ओळखले जाते आणि त्यांचा प्रभाव युगोस्लाव्हिया मध्ये खूप मोठा होता. त्यांनी युगोस्लाव्हियामध्ये एकात्मिक समाजवादाची स्थापना केली.

२. युगोस्लाव्हिया प्रजासत्ताक:
१९४५ मध्ये, युगोस्लाव्हियाला एक प्रजासत्ताक म्हणून औपचारिकपणे घोषित केले गेले. युगोस्लाव्हिया ने सोविएत संघ आणि कम्युनिस्ट पार्टी च्या मार्गदर्शनाखाली समाजवादी प्रणाली स्वीकारली. युगोस्लाव्हियाची राज्यसंस्था फेडरल प्रजासत्ताक झाली, ज्यामध्ये विविध प्रदेश (सेल्व्हिया, क्रोएशिया, बोस्निया, मॅसेडोनिया, आणि स्लोव्हेनिया) यांना आंतरराज्यीय स्वायत्तता दिली गेली होती.

३. कम्युनिस्ट व्यवस्था:
युगोस्लाव्हिया एक कम्युनिस्ट देश म्हणून उदयाला आले, आणि जोसेफ ब्रॉझ टिटो यांचे नेतृत्व देशाच्या एकतेचे प्रतीक बनले. त्यांनी स्वतंत्र कम्युनिस्ट मार्गाची निवड केली, ज्यामुळे युगोस्लाव्हिया सोविएत संघापासून वेगळा झाला, आणि युगोस्लाव्हिया मध्ये एक स्वतंत्र समाजवादी राज्य म्हणून अस्तित्व प्राप्त झाले.

युगोस्लाव्हियाच्या स्थापनेसाठी कारणे:

राजकीय अस्थिरता आणि युद्ध:
दुसऱ्या महायुद्धाच्या दरम्यान, युगोस्लाव्हियामध्ये असंतोष होता आणि नाझी जर्मनीच्या आक्रमणामुळे देशाचे मोठे नुकसान झाले होते. त्यानंतर, युगोस्लाव्हियाचे पुनर्निर्माण आणि एकात्मिक शासन स्थापन करण्याची आवश्यकता होती.

सोविएत संघाचा प्रभाव:
सोविएत संघाचा साम्यवादी प्रभाव खूप मोठा होता, मात्र जोसेफ टिटो यांनी स्वायत्त समाजवादी व्यवस्था स्वीकारली, ज्यामुळे युगोस्लाव्हिया सोविएत संघापासून स्वतंत्र राहिला.

प्रजासत्ताक आणि फेडरल संरचना:
युगोस्लाव्हियाचे राज्य संविधानात सुधारणा केली गेली आणि विविध प्रदेशांना त्यांच्या स्वत:च्या प्रशासनाची स्वायत्तता दिली गेली.

युगोस्लाव्हियाच्या प्रजासत्ताक होण्याचा परिणाम:

समाजवादी राज्य आणि एकात्मता:
युगोस्लाव्हिया एक समाजवादी राष्ट्र म्हणून स्थिर झाले. विविध समुदायांचा एकत्रित होणे आणि देशाचा एकात्मिक विकास होण्याची प्रक्रिया सुरू झाली.

नेत्याचे प्राधान्य:
जोसेफ टिटो यांचे नेतृत्व मजबूत होते, आणि त्यांच्यामुळे युगोस्लाव्हिया एक प्रबळ समाजवादी राष्ट्र म्हणून खूप काळ अस्तित्वात राहिले.

आंतरराष्ट्रीय प्रभाव:
युगोस्लाव्हिया इतर राष्ट्रांमध्ये एक स्वतंत्र आणि तटस्थ समाजवादी राज्य म्हणून ओळखले गेले. टिटो यांचे नेतृत्व बऱ्याच क्षेत्रांत प्रेरणादायक ठरले.

उदाहरण:

जोसेफ ब्रॉझ टिटो: टिटो हे युगोस्लाव्हियाच्या एकतेचे आणि समाजवादी ध्येयाचे प्रतीक बनले. त्यांचे नेतृत्व युगोस्लाव्हियासाठी एक महत्त्वपूर्ण टप्पा सिद्ध झाले.

दुसरे महायुद्धातील प्रतिकार: युगोस्लाव्हियाच्या भागांमध्ये नाझी जर्मनीच्या विरोधात पार्टायझन गट चा प्रतिकार होता. याचे नेतृत्व टिटो यांनी केले आणि युगोस्लाव्हियाला स्वतंत्रतेचा मार्ग दाखवला.

निष्कर्ष:

युगोस्लाव्हिया प्रजासत्ताक बनले आणि त्या सोबतच, जोसेफ टिटो यांचे नेतृत्व आणि समाजवादी धोरणामुळे युगोस्लाव्हियाने एक समाजवादी राष्ट्र म्हणून स्थिरता प्राप्त केली. १९४५ मध्ये झालेल्या या ऐतिहासिक बदलामुळे युगोस्लाव्हियाच्या आधुनिक इतिहासाला एक नवा दिशा मिळाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================