दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, १९७०: हरियाणा हे देशातील १००% ग्रामीण विद्युतीकरण

[Atul Kaviraje]

१९७०: हरियाणा हे देशातील १०० टक्के ग्रामीण विद्युतीकरण पूर्ण करणारे प्रथम राज्य बनले.

29 नोव्हेंबर, १९७०: हरियाणा हे देशातील १००% ग्रामीण विद्युतीकरण पूर्ण करणारे पहिले राज्य बनले-

पार्श्वभूमी:

भारतातील ग्रामीण भागांमध्ये विद्युतीकरण ही एक मोठी आव्हानात्मक प्रक्रिया होती. १९५० च्या दशकात भारताच्या पं. नेहरू सरकारने औद्योगिकीकरण आणि ग्रामीण क्षेत्रांच्या विकासावर जोर दिला होता. त्यासाठी एक महत्त्वाची पायाभूत सुविधा म्हणजे विद्युत सेवा उपलब्ध करणे होते, विशेषतः ग्रामीण भागांमध्ये. २० व्या शतकाच्या उत्तरार्धात देशभरात या उद्दिष्टाकडे वाटचाल सुरू होती, आणि विविध राज्यांनी आपापल्या स्तरावर हे कार्य हाती घेतले होते.

हरियाणाचे महत्त्व:

हरियाणा राज्य, जे १९६६ मध्ये पंजाब राज्य विभाजनाच्या माध्यमातून स्वतंत्र झाले, ने १९७० मध्ये एक महत्त्वपूर्ण टप्पा गाठला. हरियाणा राज्य १००% ग्रामीण विद्युतीकरण पूर्ण करणारे भारतातील पहिले राज्य बनले. याचा अर्थ सर्व ग्रामीण भागात, प्रत्येक गावात विद्युत पुरवठा सुनिश्चित केला गेला होता.

संपूर्ण ग्रामीण विद्युतीकरणाचे महत्त्व:

हरियाणा राज्याने १००% ग्रामीण विद्युतीकरण पूर्ण केले, यामुळे देशाच्या ग्रामीण विकासात एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला गेला. ग्रामीण भागात वीज उपलब्ध होणे हे केवळ घरातील बल्ब आणि पंख्यांची गरज भागवण्यापुरते मर्यादित नव्हते, तर याचा परिणाम व्यापक स्तरावर झाला. या विद्युतीकरणामुळे खालील फायदे झाले:

कृषी क्षेत्रात सुधारणा:
वीज उपलब्ध झाल्याने कृषी उत्पादनात वाढ झाली. पंपसह विविध कृषी यंत्रांचा वापर करणे सोपे झाले, ज्यामुळे सिंचनाच्या सुलभतेत सुधारणा झाली आणि उत्पादन क्षमता वाढली. कृषी विकासासाठी आधुनिक तंत्रज्ञान आणि यंत्रांचा वापर सुलभ झाला.

उद्योग आणि रोजगार संधींचा विकास:
ग्रामीण भागांमध्ये उद्योगांची निर्मिती झाली. लघु आणि कुटीर उद्योगांना प्रोत्साहन मिळाले, तसेच ग्रामीण लोकांना रोजगार मिळण्याची संधी वाढली.

शैक्षणिक आणि सामाजिक परिवर्तन:
विद्युतीकरणामुळे शाळांमध्ये संगणक, टीव्ही, आणि इतर शैक्षणिक साधनांचा वापर वाढला, ज्यामुळे शिक्षणाच्या दर्जात सुधारणा झाली. तसेच, मीडिया आणि रेडिओद्वारे ग्रामीण भागांमध्ये सामाजिक जागरूकता वाढवली.

आरोग्य सेवा सुधारणे:
वीज उपलब्ध झाल्याने ग्रामीण आरोग्य केंद्रांमध्ये आवश्यक उपकरणे वापरणे शक्य झाले. तसेच, डॉक्टर आणि आरोग्यकर्मी आपल्या सेवेसाठी गावात आले, ज्यामुळे आरोग्य सेवा सुलभ झाली.

विद्युतीकरणाची प्रक्रिया आणि योजना:

हरियाणा सरकारने ग्रामीण भागामध्ये वीज पोहोचविण्यासाठी खालील पद्धती आणि धोरणे राबवली:

ग्रामीण विद्युतीकरण योजना:
हरियाणा राज्य सरकारने सरकारच्या ग्रामीण विद्युतीकरण योजना अंतर्गत विद्युतीकरणाची प्रक्रिया सुरू केली. त्यात वीज वितरण तंत्रज्ञान सुधारण्यावर आणि प्रत्येक गावात वीज पोहोचविण्यावर विशेष भर देण्यात आला.

स्थिर वीज वितरण नेटवर्क:
राज्याने वीज वितरणासाठी एक स्थिर आणि प्रभावी नेटवर्क उभारले. या नेटवर्कद्वारे, राज्यातील सर्वात दुर्गम आणि टोकाच्या भागांपर्यंत वीज पोहोचविणे सुनिश्चित करण्यात आले.

कृषी पंपांचे विद्युतीकरण:
हरियाणा सरकारने कृषी पंपांच्या विद्युतीकरणावर भर दिला. यामुळे शेतकऱ्यांना सिंचनासाठी वेळेवर आणि नियमित वीज मिळू लागली, ज्यामुळे कृषी उत्पादनात सुधारणा झाली.

स्मार्ट मिटर आणि स्मार्ट तंत्रज्ञानाचा वापर:
हरियाणामध्ये वीज वितरणाचे कार्य अधिक प्रभावी करण्यासाठी स्मार्ट मिटर आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केला गेला. यामुळे वीज चोरी कमी झाली आणि वितरण प्रणाली अधिक सुरक्षित बनली.

राज्याच्या विकासात योगदान:

हरियाणा राज्याचे विद्युतीकरण हे त्या राज्याच्या समग्र विकासासाठी महत्त्वपूर्ण ठरले. कृषी क्षेत्राच्या आधारे राज्याची अर्थव्यवस्था घडत असली तरी, या विद्युतीकरणामुळे विविध क्षेत्रांमध्ये विकास झाला आणि देशाच्या आधुनिकतेकडे एक पाऊल टाकले गेले.

आर्थिक विकास:
विद्युतीकरणामुळे उद्योगांना वीज उपलब्ध झाली, ज्यामुळे उत्पादन क्षमता वाढली. राज्यातील उद्योगांना नियमित वीज पुरवठा झाला, ज्यामुळे औद्योगिक उत्पादन वाढले आणि रोजगाराच्या संधी वाढल्या.

सामाजिक सुधारणा:
ग्रामीण भागात विद्युतीकरण झाल्याने जीवनमानात सुधारणा झाली. रात्रीच्या वेळी शिक्षण आणि मनोरंजनाचे साधन उपलब्ध झाले, तसेच, महिलांना आणि मुलांना अधिक सुरक्षित वातावरणात घराबाहेर जाण्याची आणि शिकण्याची संधी मिळाली.

कृषी आणि जलसिंचनाचा विकास:
सुसंगत वीज पुरवठा कृषी क्षेत्राच्या वाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरला. विद्युतीकरणामुळे शेतकऱ्यांना अधिक कार्यक्षम आणि नियोजित सिंचनाची सुविधा मिळाली, ज्यामुळे शेतमाल उत्पादनात वाढ झाली.

निष्कर्ष:

हरियाणा हे १००% ग्रामीण विद्युतीकरण पूर्ण करणारे पहिले राज्य बनले, हे राज्याच्या ऐतिहासिक आणि सामाजिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण ठरले. १९७० मध्ये हे कार्य पूर्ण होऊन हरियाणाला प्रगतीच्या एका नवीन पातळीवर नेले. हे राज्याच्या विकासात एक प्रमुख बदल सिद्ध झाले आणि भारतातील अन्य राज्यांसाठी एक आदर्श बनले. हरियाणाच्या या यशाने देशातील ग्रामीण विद्युतीकरण प्रक्रियेला गती दिली आणि भारताच्या समृद्धीच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल टाकले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================