दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, २०००: दक्षिण अफ्रिकेचे माजी अध्यक्ष डॉ. नेल्सन मंडेल

[Atul Kaviraje]

२०००: दक्षिण अफ्रिकेचे माजी अध्यक्ष डॉ. नेल्सन मंडेला व बांगलादेशच्या ग्रामीण बँकेस 'गांधी शांतता पुरस्कार' जाहीर

29 नोव्हेंबर, २०००: दक्षिण अफ्रिकेचे माजी अध्यक्ष डॉ. नेल्सन मंडेला व बांगलादेशच्या ग्रामीण बँकेस 'गांधी शांतता पुरस्कार' जाहीर-

पार्श्वभूमी:

'गांधी शांतता पुरस्कार' हा पुरस्कार महात्मा गांधींच्या शांततेसाठी आणि अहिंसावादी कार्यासाठी समर्पण असलेल्या व्यक्तींना दिला जातो. हा पुरस्कार भारतीय सरकारच्या वतीने प्रदान केला जातो आणि त्याचा उद्देश गांधीजींच्या तत्त्वज्ञानाच्या पसरवणासाठी कार्य करणाऱ्या व्यक्तींचे सन्मान करण्याचा आहे. महात्मा गांधींच्या विचारधारेवर आधारित असलेल्या शांततेच्या संदेशाचा प्रसार करण्यासाठी हे पुरस्कार महत्त्वाचे ठरले आहेत.

२००० मध्ये 'गांधी शांतता पुरस्कार' प्राप्त करणारे दिग्गज:

१. डॉ. नेल्सन मंडेला:

डॉ. नेल्सन मंडेला हे दक्षिण आफ्रिकेचे माजी अध्यक्ष आणि एक आंतरराष्ट्रीय शांतता पुरस्कार विजेते असलेले नेते होते. ते दक्षिण आफ्रिकेतून अपार्थेड (जातिवाद) समाप्त करण्याच्या लढ्यात एक प्रमुख नेते होते. त्यांच्या नेतृत्वामुळे दक्षिण आफ्रिकेतील लोकशाही प्रक्रियेला चालना मिळाली आणि संपूर्ण जगभरात त्यांना अहिंसा आणि शांततेच्या प्रतीक म्हणून मान्यता मिळाली.

१९९३ मध्ये नobel Peace Prize मिळवणाऱ्या मंडेलांनी रंगभेदाच्या कायद्याला विरोध करत आणि देशातील इतर ध्रुवीकरण कमी करत सर्व जाती, धर्म आणि संस्कृतींच्या लोकांसाठी समानता व त्यांचे हक्क सुनिश्चित केले. त्यांच्या संघर्षाने महात्मा गांधींच्या शांततेच्या तत्त्वज्ञानास सशक्तपणे पुढे नेले आणि जगभरातील लोकांसाठी प्रेरणा दिली.

२००० मध्ये, गांधी शांतता पुरस्कार डॉ. नेल्सन मंडेला यांना त्यांच्या अहिंसा व शांततेसाठीच्या कामामुळे आणि दक्षिण आफ्रिकेत रंगभेदाच्या समाप्तीसाठी दिला गेला. हा पुरस्कार त्यांच्या जीवनकार्याचे वैशिष्ट्य मानला गेला. त्यांच्या शांततेच्या आणि समतेच्या लढ्यामुळे ते सर्वांगीण आदर्श ठरले.

बांगलादेश ग्रामीण बँक (Grameen Bank):

बांगलादेश ग्रामीण बँक ही प्रो. मुहम्मद युनुस यांनी १९७६ मध्ये स्थापन केली होती. ही बँक ग्रामीण भागातील गरीब लोकांना कर्ज देण्याचे कार्य करते, विशेषतः महिलांना, जे त्यांच्या आर्थिक स्थितीला सुधारण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरते. युनुस यांनी "मायक्रोफायनान्स" (Microfinance) चा वापर करून, गरीब आणि वंचित लोकांना छोटे कर्ज देऊन त्यांना व्यवसाय सुरू करण्याचा व स्वावलंबी होण्याचा मार्ग दाखवला.

ग्रामीण बँकेने महिलांना आर्थिक स्वायत्तता दिली आणि त्यामुळे बांगलादेशमधील महिला सशक्त बनल्या. बांगलादेशमध्ये ज्या महिलांना कधीच कर्ज घेता येत नव्हते, त्या महिलांना युनुसच्या या बँकेने आर्थिक प्रगतीसाठी एक नवा मार्ग दिला. ग्रामीण बँक व त्यांच्या अध्यक्ष डॉ. मुहम्मद युनुस यांना २००० साली गांधी शांतता पुरस्कार मिळाला.

युनुस व त्यांच्या बँकेने गरीबी निर्मूलन आणि महिला सशक्तीकरण यांच्या क्षेत्रात केलेले योगदान एक ऐतिहासिक महत्वाचे टप्पे ठरले. त्यांच्या कामामुळे जगभरात मायक्रोफायनान्स मॉडेल लोकप्रिय झाले आणि त्यावर आधारित अनेक प्रकल्प सुरू झाले. ग्रामीण बँकेच्या कामकाजाने आंतरराष्ट्रीय स्तरावर बांगलादेशचा आदर्श उभा केला आणि त्यांच्या कामासाठी त्यांना अनेक आंतरराष्ट्रीय सन्मान मिळाले.

गांधी शांतता पुरस्काराचा महत्त्व:

शांततेच्या तत्त्वज्ञानाचा प्रसार:
गांधी शांतता पुरस्कार देऊन महात्मा गांधींच्या अहिंसा आणि शांततेच्या तत्त्वज्ञानाला जागतिक पातळीवर मान्यता मिळवली जाते. हा पुरस्कार शांततेच्या क्षेत्रातील मोठ्या योगदानांबद्दल दिला जातो आणि त्यात शारीरिक संघर्ष, जातिवाद, लाचलुचपत आणि पर्यावरणीय समस्यांवर लक्ष केंद्रित करणाऱ्या व्यक्तींना सन्मानित केले जाते.

जगभरातील दिग्गज व्यक्ती आणि संस्थांना गौरव:
गांधी शांतता पुरस्कार, डॉ. नेल्सन मंडेला आणि बांगलादेश ग्रामीण बँकेला दिला गेला कारण त्यांची कार्ये शांततेच्या प्रसारासाठी महत्त्वाची होती. डॉ. मंडेला यांनी अपार्थेडच्या विरोधात लढा दिला आणि बांगलादेश ग्रामीण बँकेने गरीब लोकांसाठी आर्थिक स्वातंत्र्याचा मार्ग उघडला. हे दोन्ही कार्य महात्मा गांधींच्या तत्त्वज्ञानाशी सुसंगत होते.

गांधीजींच्या अहिंसा तत्त्वज्ञानाची जागतिक प्रसार:
गांधी शांतता पुरस्कारामुळे महात्मा गांधींच्या अहिंसा तत्त्वज्ञानाचे जागतिक पातळीवर प्रसार होऊ शकते. या पुरस्काराने त्यांच्या विचारांना अधिक जागतिक सन्मान मिळवला आहे आणि जगभरातील लोकांना गांधीजींच्या तत्त्वज्ञानाचे महत्त्व समजून दिले.

निष्कर्ष:

29 नोव्हेंबर २००० रोजी दक्षिण आफ्रिकेचे माजी अध्यक्ष डॉ. नेल्सन मंडेला आणि बांगलादेश ग्रामीण बँके यांना 'गांधी शांतता पुरस्कार' प्रदान करण्यात आला. हा पुरस्कार त्यांना त्यांच्या शांततेच्या, समानतेच्या आणि गरीबांच्या कल्याणासाठी दिलेल्या योगदानाचे उच्चतम मान्यता होते. डॉ. मंडेला यांचा संघर्ष आणि युनुस यांच्या मायक्रोफायनान्स पद्धतीने शांततेसाठी कार्य केले आणि जगभरात गांधीजींच्या अहिंसा तत्त्वज्ञानाला एक नवा आयाम दिला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================