दिन-विशेष-लेख-30 नोव्हेंबर, महात्मा गांधींची लंडन यात्रा (1900)-

[Atul Kaviraje]

महात्मा गांधींची लंडन यात्रा - ३० नोव्हेंबर १९०० रोजी महात्मा गांधींनी इंग्लंडच्या लंडनमध्ये पहिल्यांदा भेट दिली, जिथे त्यांनी कायद्यातील शिक्षण घेतले.

30 नोव्हेंबर, महात्मा गांधींची लंडन यात्रा (1900)-

पार्श्वभूमी:

महात्मा गांधी यांच्या जीवनातील अनेक महत्त्वाच्या घटनांपैकी एक महत्त्वपूर्ण घटना १९०० मध्ये लंडनमध्ये केलेली त्यांची यात्रा होती. या वर्षी महात्मा गांधी इंग्लंडमध्ये गेले होते, जिथे त्यांनी कायदा आणि विधानशास्त्र शिकले होते. या प्रवासामुळे गांधींच्या जीवनावर मोठा प्रभाव पडला आणि त्यांचा राजकीय, सामाजिक व धार्मिक दृष्टिकोन अधिक व्यापक आणि सुसंगत झाला.

महात्मा गांधींचे लंडनतील शिक्षण:

गांधीजींनी १८९१ मध्ये इंग्लंडमध्ये कायद्याचे शिक्षण घेतले होते, जेव्हा ते तिथे इंग्रजी कायदा शिकण्यासाठी गेले होते. १९०० मध्ये, गांधीजींना लंडनमध्ये पुन्हा एकदा जाण्याची संधी मिळाली. लंडन विश्वविद्यालयाचे न्यायालयातील शिक्षण घेताना, गांधीजींनी केवळ कायदा शिकले नाही, तर त्यांनी ब्रिटिश समाजाच्या जीवनशैली, इथल्या राजकीय व सामाजिक परिस्थितीला देखील जवळून समजून घेतले.

महात्मा गांधींच्या या लंडन प्रवासाचा आध्यात्मिक, बौद्धिक आणि वैचारिक विकास मोठा झाला. लंडनमधील इतर भारतीय विद्यार्थ्यांशी असलेल्या संपर्काने त्यांना भारतीय समाजाच्या सुधारणेसाठी एक विविध दृषटिकोन मिळाला.

महात्मा गांधींच्या लंडन भेटीचे मुख्य घटक:

कायदा व शिक्षण: गांधीजींनी लंडनमध्ये इंग्रजी कायदा शिकण्यास सुरवात केली होती. त्यांना कायद्यातील अधिक प्रमाणिक शिक्षण घेण्याची इच्छा होती, आणि तेथे त्यांनी कायद्याचे कठोर अध्ययन केले. १८९१ मध्ये शिक्षण पूर्ण करून ते भारतात परतले होते, पण १९०० मध्ये एक छोटा शैक्षणिक दौरा करण्यासाठी पुन्हा इंग्लंडला गेले होते.

सामाजिक सुधारणा आणि भारतीय धोरण: लंडनमध्ये गांधीजींना ब्रिटिश समाजाच्या विविध परंपरा आणि मूल्यांचा अभ्यास करण्याची संधी मिळाली. ब्रिटनमध्ये रुढिवाद आणि सामाजिक न्यायाची चांगली समज असल्यामुळे त्यांना आपल्या देशाच्या स्वातंत्र्य आणि समानतेच्या लढ्यात नवीन दृष्टिकोन मिळाले.

भारतीय विद्यार्थ्यांशी संपर्क: लंडनमध्ये गांधीजींचा मोठा परिचय इंग्लंडमध्ये शिकणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांशी झाला. यामुळे त्यांच्या स्वातंत्र्यलढ्याला एक बळ मिळालं. भारतीय विद्यार्थ्यांमध्ये गांधीजींच्या विचारांची मांडणी करणे आणि त्यांच्याशी आदान-प्रदान करणे हे गांधीजींसाठी एक महत्वाचे टप्पा ठरले. त्यांच्यासोबत त्यांनी भारतीय राष्ट्रीयतेची जाणीव आणि स्वातंत्र्याचे महत्त्व प्रकट केले.

आध्यात्मिक आणि धार्मिक चिंतन: लंडनमध्ये गांधीजींना धार्मिक विविधता आणि विचारसरणीचे एक मोठे बोध मिळाले. ते सनातन धर्म, हिंदू धर्म आणि सर्वधर्मसमभाव यांचा अभ्यास करत होते, जे त्यांच्या सामाजिक आणि धार्मिक विचारधारेला शुद्ध करत होते. लंडनमध्ये अनेक बुद्धिवादी आणि धार्मिक विचारवंतांशी संवाद साधत, त्यांनी हिंदू धर्म, सत्याग्रह, आणि अहिंसा यांचे महत्त्व अधिक स्पष्ट केले.

महात्मा गांधींच्या लंडन यात्रा परिणाम:

महात्मा गांधींच्या लंडनमध्ये शिक्षण घेण्याचा व प्रवास करण्याचा महत्त्वपूर्ण परिणाम त्यांच्या आध्यात्मिक आणि राजकीय जीवनावर झाला. गांधीजींनी याठिकाणी सत्य आणि अहिंसा या तत्त्वांचा अभ्यास केला, आणि या विचारांचा वापर त्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामात केला. त्यांचे लंडनमधील शिक्षण आणि त्यानंतरचा प्रवास त्यांच्या आंतरराष्ट्रीय दृषटिकोनात एक मोठा टप्पा ठरला.

सत्याग्रह व अहिंसा:
गांधीजींनी लंडनमध्ये शिक्षण घेत असताना सत्याग्रह आणि अहिंसा या तत्त्वांची दृढता घेतली. हे तत्त्व त्यांना जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात लागू करण्याची प्रेरणा मिळाली.

राजकीय धोरण:
लंडनच्या प्रवासामुळे गांधीजींना ब्रिटिश साम्राज्याचे आणि त्याच्या कायद्याचे प्रभावी समज मिळाले. त्यातून त्यांना स्वतंत्रता संघर्षासाठी एक नैतिक व समर्पित मार्ग तयार करण्यास मदत झाली.

समाज सुधारणा:
ब्रिटिश समाजातील स्थिती पाहून गांधीजींना भारताच्या समाज सुधारणा आणि शैक्षणिक विकासाच्या बाबतीत एक वेगळी दिशा मिळाली. त्यांनी भारतातील सामाजिक विषमता, अस्पृश्यता आणि जातीव्यवस्था यावर त्वरित काम करण्यास सुरवात केली.

निष्कर्ष:

महात्मा गांधींची लंडन यात्रा १९०० मध्ये भारतीय समाज आणि भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण घटना होती. यामुळे गांधीजींना शिक्षण, समाजिक चिंतन आणि राजकीय धोरण याबद्दल एक प्रगल्भ दृष्टिकोन मिळाला. गांधीजींचे लंडनमधील शिक्षण आणि त्यानंतरचे विचार भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवीन दिशा देणारे ठरले, आणि ते सत्याग्रह आणि अहिंसा यांच्या विचारधारेच्या माध्यमातून भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्याच्या मार्गदर्शक ठरले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.11.2024-शनिवार.
===========================================