दिन-विशेष-लेख-प्रत्येक वर्षी ३ डिसेंबर रोजी जागतिक विकलांगता दिन साजरा केला जातो

[Atul Kaviraje]

जागतिक विकलांगता दिन (World Disability Day)-

प्रत्येक वर्षी ३ डिसेंबर रोजी जागतिक विकलांगता दिन साजरा केला जातो. या दिवसाचा उद्देश विकलांग व्यक्तींना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात समाविष्ट करणे, त्यांच्याशी संबंधित अडचणींवर लक्ष केंद्रित करणे, आणि त्यांना समान हक्क व संधी देणे आहे. जागतिक स्तरावर या दिवसाला विविध कार्यक्रम, कार्यशाळा, आणि चर्चासत्र आयोजित केले जातात. ♿️🌍

जागतिक विकलांगता दिन (World Disability Day)-तारीख: ३ डिसेंबर

प्रत्येक वर्षी ३ डिसेंबर रोजी जागतिक विकलांगता दिन (World Disability Day) साजरा केला जातो. हा दिवस विकलांग व्यक्तींच्या हक्कांचा आणि त्यांच्या जीवनाच्या समृद्धतेचा उत्सव म्हणून ओळखला जातो. विकलांगता असलेल्या व्यक्तींना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात समाविष्ट करण्यासाठी आणि त्यांच्या जीवनाच्या विविध अडचणींवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी हा दिवस महत्त्वपूर्ण आहे. तसेच, विकलांग व्यक्तींना समान हक्क, संधी, आणि सन्मान मिळावा यासाठी जागरूकता वाढविणे हा या दिवसाचा मुख्य उद्देश आहे.

इतिहास आणि महत्त्व:
जागतिक विकलांगता दिनाचा इतिहास १९९२ मध्ये सुरु झाला. संयुक्त राष्ट्रसंघाने (United Nations) ३ डिसेंबर हा दिवस विकलांगता असलेल्या व्यक्तींसाठी जागतिक दिन म्हणून मान्यता दिली. संयुक्त राष्ट्र महासभेने १९९२ मध्ये विकलांगता आणि मानवाधिकारांचे रक्षण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरलेल्या 'विकलांग व्यक्तींसाठी आंतरराष्ट्रीय दशक' (International Decade of Disabled Persons) या कार्यक्रमाची घोषणा केली. या वर्षाच्या ठरावाद्वारे, विविध देशांनी विकलांग व्यक्तींसाठी सामाजिक समावेश आणि त्यांच्या हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी प्रयत्न करण्याचे वचन दिले.

विकलांगता केवळ शारीरिक मर्यादा नाही, तर मानसिक, बौद्धिक, आणि इतरही काही अडचणी असू शकतात. विकलांगता असलेल्या व्यक्तींसाठी योग्य आरोग्य सेवा, शिक्षण, रोजगार, आणि पर्यावरणीय संसाधनांची उपलब्धता अत्यंत आवश्यक आहे. यासाठी जागतिक समुदायाला एकत्र येऊन, या व्यक्तींना समाजात समाविष्ट करण्याच्या दृष्टीने कार्य करणे आवश्यक आहे.

सामाजिक समावेश आणि समान संधी:
विकलांग व्यक्तींच्या हक्कांबाबत जागरूकता निर्माण करणे, त्यांच्या गरजा ओळखणे आणि त्यांना योग्य सामाजिक समावेश देणे हे महत्त्वाचे आहे. विकलांग व्यक्तींच्या सशक्तिकरणासाठी विविध प्रकारच्या प्रकल्प आणि धोरणांची अंमलबजावणी केली जात आहे.

उदाहरणार्थ:

पारंपारिक शाळांमध्ये विकलांग विद्यार्थ्यांसाठी विशेष शिक्षण (inclusive education)
जागतिक ठिकाणी प्रवेशयोग्य रचना (accessible infrastructure), जसे की रॅम्प्स, लिफ्ट्स, अंधांसाठी ब्रेल लिपी, इत्यादी.
रोजगार क्षेत्रातील समान संधी – विकलांग व्यक्तींना रोजगार मिळवण्यासाठी विशेष योजना तयार करणे.

प्रमुख संकल्पना:
समावेशी समाज (Inclusive Society): विकलांग व्यक्तींना समाजात समान स्थान देणे.
समान हक्क आणि संधी (Equal Rights and Opportunities): विकलांग व्यक्तींच्या शिक्षण, आरोग्य, रोजगार आणि जीवनशैली मध्ये समान संधी प्रदान करणे.
सामाजिक सुरक्षा (Social Security): विकलांग व्यक्तींना योग्य आर्थिक मदत, आरोग्य सेवा आणि इतर आवश्यक सुरक्षा प्रदान करणे.
विकलांगता समजून घेणे (Understanding Disability): विकलांग व्यक्तींच्या अडचणी आणि त्यांचे विविध प्रकार ओळखणे.

उदाहरणे:
माजी भारतीय क्रिकेटपटू "मधुकर पाटील" यांना जन्माने एक हात न होता, पण त्याने आपल्या क्रीडा कौशल्याने जगभर प्रशंसा मिळवली. ते एक प्रेरणा ठरले आहेत.

"स्टीफन हॉकिंग" – जगप्रसिद्ध भौतिकशास्त्रज्ञ, ज्यांनी विकलांग असताना देखील, अति-उच्च बुद्धिमत्ता आणि विज्ञान क्षेत्रात अतुलनीय योगदान दिले.

"नियति गोल्हानी" – एक व्हीलचेअर वापरणारी भारतीय अभिनेत्री जी विकलांगता असतानाही आपल्या अभिनयातून समाजातील विकलांगता समजावून सांगते.

जागतिक विकलांगता दिन २०२४ चा थीम:
2024 च्या जागतिक विकलांगता दिनाची थीम "Transformative solutions for inclusive development: The role of innovation in fueling an accessible and equitable world" असे असू शकते, ज्यात नाविन्यपूर्ण उपायांचा उपयोग करून समावेशक विकास साधण्यावर भर दिला जातो. यामध्ये नवीन तंत्रज्ञान (technology), आवश्यक साधनांचे नूतनीकरण (infrastructure) आणि समाजाच्या मानसिकतेतील बदल यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे.

जागतिक विकलांगता दिनाचा साजरा कसा करावा?
चर्चा आणि जागरूकता कार्यक्रम: विकलांगता विषयक विविध चर्चासत्रे, कार्यशाळा आणि सेमिनार आयोजित करणे.
सोशल मीडियावर जागरूकता: विकलांग व्यक्तींच्या हक्कांबद्दल पोस्ट्स, व्हिडीओ आणि इन्फोग्राफिक्स शेअर करणे.
समाज सेवा: विकलांग व्यक्तींना मदत करणारे कार्यक्रम किंवा कॅम्प्स आयोजित करणे, जसे की रॅम्प, व्हीलचेअर, किंवा चष्मा वितरण.
सार्वजनिक कार्यक्रम: विकलांग व्यक्तींना सन्मानित करण्यासाठी सार्वजनिक कार्यक्रम आयोजित करणे.
शाळा आणि कॉलेजेसमध्ये कार्यक्रम: विकलांग व्यक्तींच्या जीवनावर आधारित निबंध, शालेय नाटक किंवा चित्रकला स्पर्धा आयोजीत करणे.

उपसंहार:
जागतिक विकलांगता दिन हे एका महत्त्वाच्या मुद्द्याचा पुनरावलोकन करणारा दिवस आहे. या दिवशी आपल्याला विकलांग व्यक्तींसाठी एक समावेशक, समान संधी असलेला समाज निर्माण करण्यासाठी अधिक जागरूक होणे आवश्यक आहे. विकलांगता असलेल्या व्यक्तीला त्यांच्या हक्कांची पूर्तता व्हावी, यासाठी समर्पण, एकजुटीची आवश्यकता आहे. यासाठी आमचं छोटं योगदान समाजात मोठा बदल घडवू शकतो.

संबंधित चिन्हे व इमोजी: ♿️🌍🚶�♂️🚶�♀️🦽🤝

संदर्भ:
संयुक्त राष्ट्र (United Nations): www.un.org
इंटरनॅशनल डिसएबिलिटी यूअर (International Disability Year): www.un.org/disabilities

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2024-मंगळवार.   
===========================================