दिन-विशेष-लेख-३ डिसेंबर १९८५ रोजी सोवियत संघाने ग्लासनोस्त -1

[Atul Kaviraje]

सोवियत संघातील ऐतिहासिक घटकांमध्ये बदल (१९८५)-

३ डिसेंबर १९८५ रोजी सोवियत संघाने ग्लासनोस्त (अर्थात पारदर्शिता) आणि पेरेस्त्रोइका (पुनर्रचनात्मकता) धोरण सुरू केले, ज्यामुळे सोवियत संघात सशस्त्र स्पर्धा आणि खुल्या चर्चांना स्थान मिळाले. हे धोरण शीतयुद्धाच्या समाप्तीसाठी महत्त्वपूर्ण ठरले. 🌍🔄

३ डिसेंबर – सोवियत संघातील ऐतिहासिक घटकांमध्ये बदल (१९८५)

तारीख: ३ डिसेंबर १९८५

३ डिसेंबर १९८५ रोजी सोवियत संघ मध्ये एक ऐतिहासिक व महत्त्वपूर्ण टप्पा उचलला गेला, जेव्हा मिखाईल गोर्बाचेव यांनी ग्लासनोस्त (पारदर्शिता) आणि पेरेस्त्रोइका (पुनर्रचनात्मकता) या धोरणांचा आरंभ केला. या धोरणांमुळे सोवियत संघातील राजकीय आणि सामाजिक संरचनेत मोठे बदल घडले, आणि त्याचा प्रभाव शीतयुद्धाच्या समाप्ती तसेच सोवियत संघाच्या अस्तित्वाच्या समाप्तीवर ठरला.

ग्लासनोस्त आणि पेरेस्त्रोइका हे धोरण सोवियत संघातील आंतरिक सुधारणांसाठी तसेच बाह्य जगाशी आधुनिक संवाद आणि सशस्त्र स्पर्धेची थांबवणारी रणनीती म्हणून ओळखले जातात. या धोरणांनी सोवियत संघाच्या राजकीय आणि सामाजिक वातावरणात क्रांतिकारी बदल घडवले, जे पुढे जाऊन शीतयुद्धाच्या समारोप आणि सोवियत संघाच्या विघटनास कारणीभूत ठरले.

ग्लासनोस्त आणि पेरेस्त्रोइका – धोरणांची थोडक्यात ओळख:
1. ग्लासनोस्त (Pardashita / Transparency):
ग्लासनोस्त म्हणजे पारदर्शिता. याचा मुख्य उद्देश सरकार आणि समाजातील घटनांमध्ये पारदर्शकता वाढवणे होता. गोर्बाचेव यांचे लक्ष मुख्यतः सोवियत प्रशासनाच्या दडपशाहीतून बाहेर काढून अधिक मुक्त विचारसरणी, मुक्त मीडिया आणि सार्वजनिक चर्चे ला चालना देण्यात होते.

ग्लासनोस्तमुळे सोवियत संघातील मीडिया आणि सार्वजनिक संवादात एक नवा युग सुरू झाला. लोकांना आता राजकीय चर्चांना भाग घेता येऊ लागले, सरकारी धोरणांवर विमर्श केला जाऊ लागला, आणि सार्वजनिक आलोचना करणाऱ्या व्यक्तींना सुसंस्कृतपणे व्यक्त होण्याचे स्वातंत्र्य मिळाले.

2. पेरेस्त्रोइका (Perestroika):
पेरेस्त्रोइका म्हणजे पुनर्रचनात्मकता. या धोरणाचा उद्देश सोवियत संघाच्या आर्थिक आणि राजकीय संरचनेत सुधारणा करणे होता. हे धोरण औद्योगिक, कृषी, आणि आर्थिक व्यवस्थेमध्ये सुधारणा करून अधिक सशक्त आणि कार्यक्षम संघटनात्मक संरचना तयार करण्यावर केंद्रित होते.

पेरेस्त्रोइका अंतर्गत मुख्य सुधारणा या प्रकारच्या होत्या:

आर्थिक सुधारणांची रूपरेषा: पेरेस्त्रोइका अंतर्गत, नवीन आर्थिक तंत्रज्ञान आणि मुक्त बाजार अर्थव्यवस्थाची कल्पना सोवियत व्यवस्थेत आणली गेली.
व्यावसायिक स्वातंत्र्य: सरकारचे हस्तक्षेप कमी करणे, स्थानिक इन्श्युरन्स प्रणाली आणि स्वरोजगारासाठी अधिक स्वतंत्रता मिळवणे.
राजकीय पक्षांची समावेशिता: पेरेस्त्रोइका धोरणामुळे विविध राजकीय पक्षांना अधिक स्वातंत्र्य आणि भूमिका दिली गेली.

गोर्बाचेवचे दृष्टिकोन:
मिखाईल गोर्बाचेव यांनी सोवियत संघाच्या दीर्घकालीन कुप्रसिद्ध तोडफोडी आणि घुसमटलेल्या व्यवस्थेला सुधारण्यासाठी हे धोरण आणले. त्यांनी ओळखले की शीतयुद्धाच्या दबावामुळे सोवियत संघाची आर्थिक क्षमता कमजोर झाली आहे, आणि ते पुनर्निर्माणासाठी काही ठोस पावले उचलायला हव्यात. या धोरणांनी सोवियत समाजात खोलवर सुधारणा घडवली आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर संवादाची नवी वाट मोकळी केली.

शीतयुद्धावर प्रभाव:
ग्लासनोस्त आणि पेरेस्त्रोइका या धोरणांनी सोवियत संघाच्या शीतयुद्धातील भूमिका मध्ये बदल घडवला. शीतयुद्धाच्या संकुचित आणि तणावपूर्ण वातावरणाचा सोवियत संघावरील दीर्घकालीन दबाव गोर्बाचेव यांनी कमी करण्याचा प्रयत्न केला. यामुळे:

अमेरिकेशी संबंध सुधारले: अमेरिका आणि सोवियत संघ यांच्यातील संवाद आणि चर्चांना प्रोत्साहन मिळाले, ज्यामुळे न्यूक्लिअर हत्यारांच्या कमीकरणाच्या करारांची प्रक्रिया सुरू झाली.
वैश्विक स्तरावर खुल्या चर्चांचा प्रभाव: पश्चिम आणि पूर्वीचे देश एकत्र येऊन अधिक खुल्या चर्चेसाठी संवाद साधू लागले, आणि शीतयुद्धाचा समारोप होण्याची प्रक्रिया सुरू झाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2024-मंगळवार.   
===========================================