दिन-विशेष-लेख-३ डिसेंबर, १८७० – 'बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी'

[Atul Kaviraje]

१८७०: 'बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी' या भारतातील पहिल्या विमा कंपनीची स्थापना झाली-

३ डिसेंबर, १८७० – 'बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी' या भारतातील पहिल्या विमा कंपनीची स्थापना-

तारीख: ३ डिसेंबर, १८७०

भारतामध्ये विमा उद्योगाची सुरूवात १८७० मध्ये झाली, जेव्हा 'बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी' या कंपनीची स्थापना करण्यात आली. ही कंपनी भारतातील पहिली जीवन विमा कंपनी होती आणि तिच्या स्थापनेसह भारतात विमा क्षेत्रात एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला गेला. बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीने भारतीय समाजात जीवन विमा संरक्षणाच्या संकल्पनेची सुरूवात केली आणि त्याचा दीर्घकालीन प्रभाव भारतीय विमा उद्योगावर पडला.

'बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी' ची स्थापना:
१८७० मध्ये स्थापित झालेली बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी (Bombay Mutual Life Assurance Society) भारतातील सर्वात पहिली जीवन विमा कंपनी होती. ही कंपनी एक म्युच्युअल सोसायटी होती, म्हणजेच तिचा मालकी हक्क आणि नियंत्रण सदस्यांनाच होता. सदस्यांच्या योगदानावर आधारित या कंपनीचा विकास झाला.

विमा क्षेत्राच्या सुरुवातीच्या काळात ब्रिटिश नागरिकांच्या संरक्षणासाठी विमा योजना सुरू झाल्या होत्या, परंतु भारतीय लोकांसाठी विमा सेवा उपलब्ध करणे एक महत्त्वपूर्ण कार्य होते. बॉम्बे म्युच्युअल लाइफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीने या दृष्टीने एक पाऊल पुढे टाकले. या कंपनीने भारतीयांना वित्तीय सुरक्षा आणि भविष्यातील संभाव्य संकटांपासून संरक्षण देण्यास मदत केली.

भारतामध्ये विमा क्षेत्राची सुरुवात:
भारतातील विमा उद्योगाची स्थापना इंग्रजी साम्राज्याच्या काळात झाली, परंतु बॉम्बे म्युच्युअल लाइफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीच्या स्थापनेने भारतीय विमा उद्योगाला एक राष्ट्रीय चेहरा दिला. ह्या कंपनीच्या स्थापनेपूर्वी, भारतात विमा कंपन्या मुख्यतः परदेशी होत्या. बॉम्बे म्युच्युअल लाइफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीने भारतीय लोकांसाठी विमा धोरणे उपलब्ध करून दिली आणि भारतीय विमा उद्योगाचा पाया रचला.

विमा उद्योगाच्या महत्त्वपूर्ण टप्प्यांचा विकास:
१. आर्थिक सुरक्षा: बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीने भारतीय लोकांना आर्थिक सुरक्षा प्रदान केली. कुटुंबातील एक सदस्य गमावल्यावर, त्या कुटुंबाच्या अर्थिक सत्त्वाचे संरक्षण करणे आवश्यक होते, आणि जीवन विमा याच दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा ठरला.

२. वाढती लोकप्रियता: बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीची विमा योजना लोकप्रिय होऊ लागली, आणि त्याचा प्रभाव भारतभर वाढला. विशेषतः नवीन आर्थिक बदल आणि सामाजिक सुधारणा यामुळे विमा घेण्याची संकल्पना सामान्य माणसाच्या जीवनात रुजू झाली.

३. नवीन विमा कंपन्यांचा जन्म: बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीच्या यशस्वी सुरूवातीच्या कारणांमुळे अनेक इतर विमा कंपन्यांनी भारतीय बाजारात आपली प्रवेश केला. यामुळे भारतीय विमा क्षेत्राचा वाढता प्रभाव आणि स्पर्धात्मकता निर्माण झाली.

विमा उद्योगाच्या महत्त्वपूर्ण सुधारणा:
नवी विमा योजना आणि धोरणे: बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीने भारतीय लोकांसाठी नवी विमा योजनांची सुरूवात केली, ज्या आर्थिकदृष्ट्या सक्षम आणि सुलभ होत्या. त्या काळी विमा योजना आणि प्रीमियम संरचनांचा आदर्श वापर केला गेला.

विमा उद्योगाचे लोकसामूहिकरण: बॉम्बे म्युच्युअल लाइफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीने विमा उद्योगाचे लोकसामूहिकरण केले. कंपनीने सिंगल पॉलिसीच्या आकारात अनेक लोकांना सामील केले, ज्यामुळे विमा प्रणाली सार्वभौम होऊ शकली.

महिला आणि बाल विमा: कंपनीने महिलांसाठी आणि मुलांसाठी विशेष विमा योजनांचे आयोजन केले, ज्यामुळे सामाजिक समानता आणि महिला व बालकांचे संरक्षण सुनिश्चित झाले.

भारताच्या विमा क्षेत्रातील दीर्घकालीन प्रभाव:
बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीच्या स्थापनेसह भारतातील विमा उद्योगाला एक चांगली दिशा मिळाली. ती केवळ एक वित्तीय सुरक्षा उपाय नव्हती, तर ती एक सामाजिक चळवळ म्हणून विकसित झाली. १९व्या शतकाच्या अखेरीस आणि २०व्या शतकाच्या प्रारंभात, इतर अनेक विमा कंपन्या आणि विमा संस्थांचा विकास झाला.

बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीच्या स्थापना नंतर, भारतीय विमा क्षेत्राच्या आधारावर विविध विमा कंपन्या, पॉलिसी योजना, आणि कायदेशीर सुधारणा लागू करण्यात आल्या. भारतीय विमा क्षेत्रात प्रशासनात्मक सुधारणा आणि वित्तीय समावेशकता यांचा समावेश होऊन, आज भारतातील विमा उद्योग जागतिक पातळीवर एक महत्त्वपूर्ण आर्थिक क्षेत्र बनला आहे.

चिन्हे आणि इमोजी:
🏦💼 (विमा उद्योग)
💰📜 (जीवन विमा पॉलिसी)
📈💡 (आर्थिक सुरक्षा)
🤝💸 (विमा करार)

🖼� बॉम्बे म्युच्युअल लाइफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटीचे पहिले कार्यालय
🖼� १८७० मध्ये विमा धोरणाच्या प्रारंभाचे चित्र

संदर्भ:
Bombay Mutual Life Assurance Society - Wikipedia
History of Insurance in India - IRDA

निष्कर्ष:
३ डिसेंबर, १८७० रोजी 'बॉम्बे म्युच्युअल लाईफ अ‍ॅश्युअरन्स सोसायटी' या भारतातील पहिल्या जीवन विमा कंपनीची स्थापना झाली. ह्या महत्त्वपूर्ण घटनेने भारतीय विमा उद्योगाला एक ठोस पाया दिला आणि आर्थिक सुरक्षेच्या दृष्टीने भारतीय समाजाला एक नवा मार्ग दाखवला. पुढे अनेक विमा कंपन्यांच्या स्थापनेसाठी या कंपनीने प्रेरणा दिली, आणि आज भारतातील विमा उद्योग एक महत्त्वपूर्ण आर्थिक क्षेत्र बनला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2024-मंगळवार.   
===========================================