दिन-विशेष-लेख-३ डिसेंबर, १९८९: शीतयुद्ध संपल्याची घोषणा – मिखाईल गोर्वाच्योव आणि

[Atul Kaviraje]

१९८९: ला रशियाचे राष्ट्रपती MIखाईल गोर्वाच्योव आणि अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज बुश यांनी शीतयुद्ध संपल्याची घोषणा केली होती.

३ डिसेंबर, १९८९: शीतयुद्ध संपल्याची घोषणा – मिखाईल गोर्वाच्योव आणि जॉर्ज बुश-

तारीख: ३ डिसेंबर, १९८९

३ डिसेंबर १९८९ रोजी सोवियत संघाचे अध्यक्ष मिखाईल गोर्वाच्योव आणि अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज बुश यांनी शीतयुद्ध (Cold War) संपल्याची औपचारिक घोषणा केली. हे शीतयुद्ध अमेरिकेच्या नेतृत्वाखालील पश्चिमी देश आणि सोवियत संघाच्या नेतृत्वाखालील कम्युनिस्ट देशांदरम्यान १९४७ पासून सुरू झाले होते आणि त्याच्या परिणामी लक्ष्यभेद, आण्विक शस्त्रसाठा, आणि राजकीय तणाव यांचा सामना करावा लागला. १९८० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात गोर्वाच्योवच्या सुधारणा धोरणांनी आणि बर्लिन भिंत पाडण्याच्या घटनांनी शीतयुद्धाच्या समाप्तीसाठी महत्त्वाची भूमिका निभावली.

शीतयुद्धाचा इतिहास:
शीतयुद्धाने द्विध्रुवीय जागतिक शक्तींचे संघर्ष दर्शवले. एकीकडे अमेरिका आणि त्यांचे पश्चिमी मित्र (नाटो सदस्य देश) होते, तर दुसऱ्या बाजूला सोवियत संघ आणि त्याचे वॉर्सा पॅक्ट देश होते. या संघर्षात प्रचंड तणाव, शस्त्रसंचय, वादविवाद, आणि युद्धाच्या संभाव्यतेमुळे जगभरात एक गडबड निर्माण झाली होती.

१९४७ मध्ये शीतयुद्धाची सुरूवात झाली आणि १९४५ मध्ये दुसऱ्या महायुद्धाच्या शेवटी सोवियत संघ आणि अमेरिका एकमेकांच्या विरोधात उभे राहिले.
१९४९ मध्ये नाटो (North Atlantic Treaty Organization) आणि १९५५ मध्ये वॉर्सा पॅक्ट स्थापन झाले, ज्यामुळे दोन विरोधी गटांची स्थापना झाली.
१९६० च्या दशकात आण्विक शस्त्रसंचय आणि क्यूबा मिसाईल संकट यांसारख्या घटनांमुळे शीतयुद्धाच्या तणावात आणखी वाढ झाली.
गोर्वाच्योवचे सुधारणा धोरण:
१९८५ मध्ये मिखाईल गोर्वाच्योव सोवियत संघाचे अध्यक्ष झाले आणि त्यांनी ग्लासनोस्त (पारदर्शिता) आणि पेरेस्त्रोइका (पुनर्रचना) धोरण सुरू केले. यामुळे सोवियत समाज आणि अर्थव्यवस्थेतील अनेक सुधारणा सुरू झाल्या, तसेच एक नवीन प्रकारची राजकीय खुली चर्चाही सुरू झाली.

ग्लासनोस्त (पारदर्शिता): गोर्वाच्योवने सोवियत सरकारच्या कामकाजात पारदर्शिता आणण्यास सुरुवात केली, ज्यामुळे जनता आणि बाह्य जगाला सरकारच्या धोरणांविषयी अधिक माहिती मिळू लागली.

पेरेस्त्रोइका (पुनर्रचना): गोर्वाच्योवने सोवियत संघाच्या अर्थव्यवस्थेतील सुधारणा करण्याचे प्रयत्न केले, जेव्हा गोर्वाच्योवने अनेक सरकारी संस्थांना कमी केंद्रीकरण करायला सुरुवात केली.

परराष्ट्र धोरणातील बदल: गोर्वाच्योवने अमेरिकेसोबत थोड्या हलक्याफुलक्या संवादाला प्रोत्साहन दिले आणि आण्विक शस्त्रसंधीवर लक्ष केंद्रित केले.

शीतयुद्धाची समाप्ती:
बर्लिन भिंत पडली (१९८९): १९८९ मध्ये बर्लिन भिंत पाडली गेली, जी शीतयुद्धाच्या प्रतीकांपैकी एक होती. यामुळे पूर्व आणि पश्चिम जर्मनीचे पुन्हा एकत्रीकरण होण्याची शक्यता निर्माण झाली. या घटनांनी शीतयुद्धाच्या अंतिम समाप्तीच्या मार्गावर महत्त्वपूर्ण प्रभाव टाकला.

गोर्वाच्योव आणि बुश यांची बैठक: ३ डिसेंबर १९८९ रोजी गोर्वाच्योव आणि जॉर्ज बुश यांनी माल्टा शिखर संमेलन (Malta Summit) दरम्यान एक ऐतिहासिक बैठक केली. या बैठकीत दोन्ही नेत्यांनी शीतयुद्ध संपल्याची आणि दोन महासत्तांमध्ये नवीन शांततेचे युग सुरू होईल, अशी घोषणा केली. गोर्वाच्योव आणि बुश यांचे विचार आणि धोरणांमधील सहमतीमुळे शीतयुद्धाच्या संपलेल्या युगाची सुरुवात झाली.

माल्टा शिखर संमेलन (१९८९):
माल्टा शिखर संमेलन, ३ आणि ४ डिसेंबर १९८९ रोजी मिखाईल गोर्वाच्योव आणि जॉर्ज बुश यांच्या उपस्थितीत माल्टा बेटावर पार पडले. या शिखर संमेलनात दोन्ही नेत्यांनी पुन्हा शांततेची शपथ घेतली, आण्विक युद्धाच्या जोखमींना कमी करण्याचे आणि शीतयुद्धाच्या समाप्तीसाठी पुढे येण्याचे ठरवले. यास "माल्टा घोषणा" म्हणून ओळखले जाते.

शीतयुद्धाच्या समाप्तीचे परिणाम:
सोवियत संघाचे विघटन: १९९१ मध्ये सोवियत संघाचे औपचारिक विघटन झाले आणि त्याच्या जागी स्वतंत्र राज्यांची निर्मिती झाली. यामुळे पुन्हा एकदा जागतिक राजकारणाचा चेहरा बदलला.

युरोपीय एकात्मता: पश्चिम युरोपचे देश एकत्र येण्यास सुरुवात झाली आणि युरोपियन युनियन मध्ये एकात्मतेचे काम सुरू झाले.

आण्विक शस्त्रसंधी: अमेरिकेसोबत अनेक आण्विक शस्त्रसंधीवर करार झाले, ज्यामुळे आण्विक शस्त्रसंचयात मोठी घट झाली.

जागतिक राजकारणातील नवे समीकरण: शीतयुद्धाच्या समाप्तीमुळे अमेरिका एकप्रकारे जागतिक महासत्ता म्हणून उभी राहिली. याचा परिणाम जागतिक अर्थव्यवस्थेत आणि राजकारणात झाला.

संदर्भ:
The End of the Cold War: Malta Summit - History
Mikhail Gorbachev and the End of the Cold War - Britannica

चिन्हे आणि इमोजी:
🌍 (जागतिक शांती)
🤝 (सहमती आणि चर्चा)
🕊� (शांती)
❄️ (शीतयुद्ध)
📜 (इतिहासाची घोषणा)
🌐 (जागतिक राजकारणातील बदल)

🖼� गोर्वाच्योव आणि बुश यांची ऐतिहासिक बैठक आणि शीतयुद्धाच्या संपल्याची घोषणा.
🖼� बर्लिन भिंत पाडण्याचे ऐतिहासिक छायाचित्र.

निष्कर्ष:
३ डिसेंबर १९८९ चा दिवस एक ऐतिहासिक वळण आहे, कारण गोर्वाच्योव आणि जॉर्ज बुश यांची शीतयुद्ध समाप्तीची घोषणा जगभरातील शांततेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरली. यामुळे जागतिक राजकारणातील नवा अध्याय सुरु झाला आणि एकाग्रतेच्या जागी शांती आणि संवादाला प्रोत्साहन मिळाले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2024-मंगळवार.   
===========================================