दिन-विशेष-लेख-पाकिस्तानमधील पहिली लोकशाही निवडणूक (४ डिसेंबर १९७०)-

[Atul Kaviraje]

पहिली लोकशाही निवडणूक पाकिस्तान (१९७０)-

४ डिसेंबर १९७० रोजी पाकिस्तानमध्ये पहिली लोकशाही निवडणूक पार पडली. या निवडणुकीने पाकिस्तानमध्ये जनतेच्या इच्छेची महत्त्वपूर्ण भूमिका सिद्ध केली. या निवडणुकीच्या निकालामुळे पाकिस्तानच्या भविष्यातील राजकीय धारा ठरल्या. 🗳�🇵🇰

पाकिस्तानमधील पहिली लोकशाही निवडणूक (४ डिसेंबर १९७०)-

संदर्भ:
४ डिसेंबर १९७० रोजी पाकिस्तानमध्ये पहिली लोकशाही निवडणूक पार पडली. या निवडणुकीने पाकिस्तानच्या राजकारणातील एक महत्त्वपूर्ण वळण ठरले. पाकिस्तानमध्ये स्वतंत्रतेनंतर २३ वर्षे होऊनही लोकशाही निवडणुकांचा आदानप्रदान व्यवस्थित झाला नव्हता. त्या काळात पाकिस्तानमध्ये सैन्य आणि राजकीय दलांमधील संघर्ष सतत चालू होता. १९७० च्या निवडणुकीने पाकिस्तानमध्ये जनतेच्या इच्छेची महत्त्वपूर्ण भूमिका सिद्ध केली आणि यामुळे देशाच्या भविष्यातील राजकीय दिशा निश्चित झाली.

पाकिस्तानमधील राजकीय पार्श्वभूमी
पाकिस्तानमध्ये १९४७ मध्ये स्वतंत्रतेनंतर अनेक वर्षे सैनिक आणि राजकीय नेत्यांमध्ये सत्ता संघर्ष सुरू होता. यामुळे लोकशाही प्रक्रियेचा वेग मंद होत होता. १९५८ मध्ये जनरल आयुब खान यांच्या नेतृत्वाखाली पाकिस्तानमध्ये सैन्यशासन सुरू झाले, जो एक तात्कालिक शांती निर्माण करण्याचा प्रयत्न होता, पण यामुळे लोकशाहीत अपयश आले.

त्यानंतर, १९७० मध्ये आयुब खान यांच्या राजवटीचा समारोप होऊन, जनरल याह्या खान यांनी सत्ता घेतली. याह्या खान यांनी पाकिस्तानमध्ये लोकशाही परिषदेच्या आयोजनाचा निर्णय घेतला आणि १९७० मध्ये पहिल्या सर्वसमावेशक राष्ट्रीय निवडणुकीची घोषणा केली.

निवडणुकीतील मुख्य पक्ष:
१९७० च्या निवडणुकीत दोन प्रमुख राजकीय पक्ष मुख्य प्रतिस्पर्धी होते:

ऑल पाकिस्तान पीपल्स पार्टी (PPP):
या पक्षाचे नेतृत्व जुल्फिकार अली भुट्टो करत होते. PPP हे सिंध प्रांतातील आणि बलोचिस्तानमध्ये प्रचलित होते. भुट्टोच्या नेतृत्वाखाली हा पक्ष एक प्रगतीशील आणि समाजवादी दृष्टिकोन घेऊन मैदानात उतरणारा होता.

ऑल पाकिस्तान मुजाहिदीन काँग्रेस (Awami League):
या पक्षाचे नेतृत्व शेख मुजीब-उर-रहमान करत होते. Awami League बांगलादेशात मुख्यतः लोकप्रिय होता, आणि त्यांनी बांगलादेशी लोकांच्या हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी आपला लढा चालवला. त्यांच्या पक्षाची प्रमुख घोषणा होती की, बांगलादेशींचे स्वराज्य आणि त्यांना समान हक्क मिळाले पाहिजेत.

निवडणुकीचे निकाल आणि परिणाम:
४ डिसेंबर १९७० च्या निवडणुकीत आवामी लीगला चांगली बाजी मिळाली, आणि शेख मुजीब-उर-रहमान यांच्या नेतृत्वाखालील पक्षाने पाकिस्तानच्या राष्ट्रीय विधानसभाच्या १६२ जागांपैकी १६० जागांवर विजय मिळवला. यामुळे शेख मुजीब-उर-रहमान पाकिस्तानच्या पहिल्या लोकशाही पद्धतीने निवडले गेले, आणि त्यांच्या नेतृत्वाखाली बांगलादेशला आपले हक्क मिळवण्यासाठी एक मजबूत आधार मिळाला.

अर्थात, पाकिस्तान पीपल्स पार्टी (PPP) ने ७२ जागा जिंकल्या, पण त्यांना बहुमत मिळवण्यात अपयश आले. याह्या खान आणि पाकिस्तानच्या लष्कराने निवडणुकीच्या निकालावर संतुष्ट होण्याचे टाळले, आणि त्याने येरझोन, शेख मुजीब-उर-रहमान यांना सरकार स्थापनेसाठी संधी दिली नाही.

निवडणुकीच्या संदर्भात महत्त्वपूर्ण मुद्दे:
बांगलादेश मुक्ती लढा:
या निवडणुकीच्या निकालाने बांगलादेशी लोकांची महत्त्वपूर्ण भूमिका सिद्ध केली. शेख मुजीब-उर-रहमान यांच्या नेतृत्वाखाली बांगलादेशी लोकांनी पाकिस्तानच्या संसदेत मोठ्या संख्येने प्रतिनिधित्व मिळवले, परंतु पाकिस्तान सरकारने त्यांच्या हक्कांना मान्यता देण्याऐवजी, सैन्याने बांगलादेशात सैन्य कारवाई सुरू केली. यामुळे बांगलादेश मुक्तीसाठी एक मोठा संघर्ष सुरू झाला आणि १९७१ मध्ये बांगलादेशला स्वतंत्रतेसाठी लढा सुरू झाला.

पाकिस्तानमधील राजकीय स्थिरता:
जुल्फिकार अली भुट्टो यांच्या PPP पक्षाने एक चांगले समर्थन मिळवले, विशेषतः पंजाब आणि सिंध प्रदेशांत. भुट्टो यांच्या नेतृत्वाने पाकिस्तानमध्ये एक मजबूत समाजवादी अजेंडाची रचना केली, परंतु त्यांच्या सरकारला या निवडणुकीनंतर बांगलादेशाच्या विषयावर गंभीर संघर्षांचा सामना करावा लागला.

सैन्यशासनाचे परिणाम:
याह्या खान यांच्या लष्करी शासनाच्या अपयशामुळे १९७१ मध्ये पाकिस्तान दोन भागांमध्ये विभागला गेला – पश्चिम पाकिस्तान (पाकिस्तान) आणि पूर्व पाकिस्तान (बांगलादेश).

निवडणुकीच्या ऐतिहासिक महत्त्वाचा परिणाम:
लोकशाही प्रक्रिया: १९७० च्या निवडणुकीने पाकिस्तानमध्ये लोकशाही प्रक्रिया सुरू करण्याचा महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरला. यामुळे पाकिस्तानमध्ये लोकशाहीत विश्वास असलेल्या पक्षांना आणि त्यांचे नेतृत्वाला एक मुख्य भूमिका निभावण्याची संधी मिळाली.
पाकिस्तानचा विभाजन: या निवडणुकीने पाकिस्तानच्या अंतर्गत गोंधळाचा आणि बांगलादेश मुक्तीच्या संघर्षाचा मार्ग तयार केला. १९७१ मध्ये बांगलादेश स्वतंत्र झाला आणि पाकिस्तानचे भौगोलिक आणि सांस्कृतिक विभाजन झाले.

स्मरणार्थ चित्रे (Image Representation):
🗳� निवडणुकीची कागदपत्रे - १९७० च्या निवडणुकीची महत्वाची प्रक्रिया.
🇵🇰 पाकिस्तान ध्वज - पाकिस्तानाच्या राजकीय बदलांचा प्रतीक.
📜 पाकिस्तान संविधान - पाकिस्तानच्या लोकशाहीच्या वाढत्या प्रक्रियांचा आधार.
👥 शेख मुजीब-उर-रहमान आणि जुल्फिकार अली भुट्टो - निवडणुकीतील प्रमुख नेते.

निष्कर्ष:
४ डिसेंबर १९७० रोजी पाकिस्तानमध्ये पार पडलेली पहिली लोकशाही निवडणूक एक ऐतिहासिक घटना ठरली. या निवडणुकीने पाकिस्तानच्या राजकारणाची दिशा ठरवली, परंतु त्याच वेळी, बांगलादेश मुक्तीच्या संघर्षातही महत्त्वपूर्ण भूमिका निभावली. शेख मुजीब-उर-रहमान यांच्या आवामी लीगच्या विजयामुळे बांगलादेशाच्या स्वतंत्रतेचा मार्ग मोकळा झाला आणि पाकिस्तानच्या एकतेला धक्का बसला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.12.2024-बुधवार. 
===========================================