दिन-विशेष-लेख-४ डिसेंबर १८२९: लॉर्ड बेंटिंकने सती प्रथेवर बंदी घातली-1

[Atul Kaviraje]

१८२९: भारतीयांचा कट्टर विरोध असूनही लॉर्ड बेंटिंगने जाहीरनामा काढून सतीच्या प्रथेला मदत करणाऱ्यांना खुनी ठरवले जाईल असा कायदा केला. तसेच सतीप्रथा बंद केली.

४ डिसेंबर १८२९: लॉर्ड बेंटिंकने सती प्रथेवर बंदी घातली आणि जाहीरनामा काढून सतीच्या प्रथेला मदत करणाऱ्यांना "खुनी" ठरवण्याचा कायदा केला

संदर्भ: ४ डिसेंबर १८२९ रोजी इंग्रजांच्या लॉर्ड बेंटिक यांनी सती प्रथा (Sati) बंद करण्यासाठी ऐतिहासिक कायदा लागू केला. या कायद्यानुसार, सती प्रथेच्या पालनकर्त्यांना "खुनी" ठरवले जाईल. सती प्रथा, जी हिंदू परंपरेत एक विधवा स्त्रीच्या मृत पतीच्या पार्थिवावर स्वतःचा जीव देऊन त्याच्या सोबत जळण्याची प्रथा होती, तिचा भारतीय समाजात आणि इंग्रजी साम्राज्याच्या वतीने कडवा विरोध केला जात होता. लॉर्ड बेंटिक यांच्या या निर्णायक पावलामुळे सती प्रथेला ऐतिहासिक बंदी मिळाली.

सती प्रथा आणि भारतीय समाजातील प्रभाव:
सती प्रथा भारताच्या प्राचीन परंपरेचा एक हिस्सा होती, ज्यामध्ये एक विधवा स्त्री आपल्या पतीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या शरीरावर जाऊन त्याच्याबरोबर जळत असे. या प्रथेला धार्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टीने पवित्र मानले जात होते, मात्र या प्रथेमध्ये अत्याचार आणि दडपण असायचे, विशेषत: त्या वेळी जेव्हा एक स्त्रीवर या प्रकारे दडपण आणले जात असे.

सती प्रथेची जडणघडण इ.स. १५-१६व्या शतकापासून सुरू झाली आणि ब्रिटिश राजवटीच्या आगमनाच्या पूर्वी ही प्रथा मुख्यत: काही भागात अस्तित्वात होती. तथापि, ब्रिटिश साम्राज्याने या प्रथेवर प्रतिबंध घालण्यासाठी ठोस पावले उचलली.

लॉर्ड बेंटिंक आणि सती प्रथा विरोधी कायदा:
लॉर्ड बेंटिंक हा ब्रिटिश भारतातील गव्हर्नर जनरल होता, जो एक सामाजिक सुधारणावादी म्हणून ओळखला जातो. त्याच्या अंतर्गत, ब्रिटिश शासनाने भारतात विविध सामाजिक सुधारणांसाठी मोठ्या पावलांचा स्वीकार केला. त्यातच एक महत्त्वाचा निर्णय म्हणजे सती प्रथेवर बंदी घालणे.

१८२९ मध्ये कायदा लागू करताना लॉर्ड बेंटिक यांनी सती प्रथेच्या समर्थनकर्त्यांना "खुनी" ठरवण्याचा ठराव केला. हा कायदा इंग्रजांच्या न्यायव्यवस्थेच्या आधारावर सती प्रथेचा कडवा विरोध करण्यात आला. त्याला "The Regulation XVII" (१८२९) म्हणून ओळखले जात होते.

लॉर्ड बेंटिकचे उद्दीष्ट:

सामाजिक न्याय आणि स्त्रीची हक्कांची रक्षा:
सती प्रथा महिलांच्या हक्कांचे उल्लंघन करत होती. या कायद्यामुळे महिलांना मुक्तता मिळाली आणि त्यांना समाजाच्या अन्यायकारक परंपरांपासून संरक्षण मिळाले.

धार्मिक अंधश्रद्धा आणि अनिवार्य प्रथांवर नियंत्रण:
सती प्रथा एका धर्मपरंपरेच्या अंधश्रद्धेला पोसत होती. लॉर्ड बेंटिकच्या पावलाने या अंधश्रद्धेला विरोध केला.

राजकीय आणि सांस्कृतिक स्थितीचे सुधारणा:
ब्रिटिश साम्राज्याने भारतीय समाजातील काही प्रथांमध्ये सुधारणा आणल्या, यामुळे भारतीय समाजातील काही प्रतिक्रियांचा आणि विरोधांचा सामना करावा लागला, विशेषत: हिंदू धर्माचे कट्टर पुरस्कर्ते.

भारतावर प्रभाव आणि विरोध:
लॉर्ड बेंटिंकच्या सती प्रथा विरोधी कायद्याला तीव्र विरोध झाला. विशेषत: भारतातील काही धार्मिक नेत्यांनी आणि पारंपरिक विचार करणाऱ्या समाजाने या कायद्याचा कडवट विरोध केला. त्यांचा असा समज होता की ब्रिटिश शासनाने भारतीय संस्कृती आणि परंपरेत हस्तक्षेप केला आहे.

हिंदू समाजातील विरोध:
सती प्रथेचे समर्थन करणाऱ्या धार्मिक गटांनी या कायद्याला विरोध केला. त्यांच्यामते, सती ही एक धार्मिक कर्तव्याची बाब होती, आणि त्यात हस्तक्षेप करणे हे हिंदू धर्माचे उल्लंघन होईल.

ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात गडबड:
ब्रिटिश साम्राज्याने हिंदू परंपरांना आणि संस्कृतीला "सुधारणे" असे सांगत हे धोरण लागू केले, पण यामुळे इंग्रजी सत्तेच्या विरोधातही आवाज उठवला गेला.

राजकीय तणाव:
हिंदू धर्मातील अतिकठोर धार्मिक गट आणि ब्रिटिश प्रशासन यांच्या दरम्यान या कायद्यामुळे राजकीय आणि सांस्कृतिक तणाव निर्माण झाला.

उदाहरण:
"कांग्रेस पार्टी"चे वर्तन:
भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पार्टीने कालांतराने सती प्रथेच्या विरोधात भूमिका घेतली. या प्रथेला बंद करण्यासाठी लॉर्ड बेंटिंकच्या कायद्याने मार्गदर्शन केले.

"हिंदू धार्मिक नेत्यांचे विरोध":
यावेळी पंडित रामकृष्ण परमहंस यांसारख्या काही सुधारकांनी धार्मिक अंधश्रद्धा आणि परंपरांवर पाणी सोडण्यासाठी प्रयत्न केले. परंतु, काही हिंदू नेत्यांनी प्रथेचा कडवट विरोध केला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.12.2024-बुधवार. 
===========================================