दिन-विशेष-लेख-४ डिसेंबर १९७१: भारत-पाकिस्तान युद्ध आणि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा

[Atul Kaviraje]

१९७१: ला भारत आणि पाकिस्तान बिघडत्या संबंधांना पाहून संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेने आपत्काल मध्ये बैठक बोलावली होती.

४ डिसेंबर १९७१: भारत-पाकिस्तान युद्ध आणि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेची आपत्कालीन बैठक-

संदर्भ:
४ डिसेंबर १९७१ रोजी भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील युद्धाचे गंभीर स्वरूप लक्षात घेतल्यावर संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद (UN Security Council) ने आपत्कालीन बैठक बोलावली होती. १९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धाच्या दरम्यान भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील संघर्ष तीव्र होत गेला आणि बांगलादेशाच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यामुळे तणाव आणखी वाढला. संयुक्त राष्ट्राने या संघर्षाचे अंतरराष्ट्रीय स्तरावर निरीक्षण करत, परिस्थितीला आटोक्यात आणण्यासाठी आपत्कालीन बैठक घेतली.

भारत-पाकिस्तान युद्ध (१९७१):
१९७१ मध्ये भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात युद्ध सुरू झाले आणि ते बांगलादेश मुक्ती संघर्ष (Bangladesh Liberation War) म्हणून ओळखले जाते. पाकिस्तानच्या पश्चिम पाकिस्तान आणि पूर्व पाकिस्तान (आजचा बांगलादेश) यांच्यात असलेला अंतरविरोध, पाकिस्तानच्या सरकारने पूर्व पाकिस्तानमधील जनतेवर अत्याचार केले आणि त्यांना स्वातंत्र्याची मागणी केली, या सर्व घटनांमुळे भारताला हस्तक्षेप करण्यास भाग पाडले.

भारताने बांगलादेशला सहाय्य दिले आणि पाकिस्तानच्या विरोधात सैन्य पाठवले, यामुळे भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात १९७१ मध्ये मोठा युद्ध झाला. या युद्धामुळे बांगलादेश स्वतंत्र झाला, पण युद्धाच्या दरम्यान भारत-पाकिस्तान संबंधात मोठ्या प्रमाणात तणाव वाढला.

संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेमध्ये आपत्कालीन बैठक:
४ डिसेंबर १९७१ रोजी, भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील संघर्ष आणि परिस्थितीच्या तीव्रतेमुळे संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेने आपत्कालीन बैठक बोलावली. या बैठकीमध्ये सदस्य राष्ट्रांनी युद्धविरामाची आणि शांततेच्या स्थापनेसाठी चर्चा केली. यावेळी संयुक्त राष्ट्र ने पाकिस्तान आणि भारत यांना सैन्यविरामाची आणि शांतता प्रस्थापित करण्याची विनंती केली.

युद्धाच्या पार्श्वभूमीवर सुरक्षा परिषदाची भूमिका:
१. शांतता प्रस्थापनाचा प्रयत्न:
सुरक्षा परिषदाने भारत आणि पाकिस्तान यांना युद्धविराम स्वीकारण्याचे आवाहन केले आणि शांततेसाठी चर्चा करण्यास सांगितले. परंतु, युद्ध तेव्हाही चालू होते आणि पूर्ण शांतता येणे कठीण होते.

संघर्षाचा आंतरराष्ट्रीय परिणाम:
भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील संघर्षाचे परिणाम फक्त या दोन्ही देशांपुरते मर्यादित नव्हते, तर आंतरराष्ट्रीय समुदाय देखील या युद्धाचे परिणाम जाणवत होता. भारत आणि पाकिस्तान हे दोन्ही अण्वस्त्र ठेवणारे देश असल्याने, हा संघर्ष जागतिक शांतीसाठी धोकादायक ठरू शकत होता. त्यामुळे संयुक्त राष्ट्राने युद्धाच्या परिणामांचे आंतरराष्ट्रीय दृष्टीने गंभीरपणे मूल्यांकन केले.

विरोधी शक्तींनी मध्यस्थीची भूमिका घेतली:
सुरक्षा परिषदेमध्ये संयुक्त राष्ट्र ने विरोधक शक्तींनी मध्यस्थी करून भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात दुरावा कमी करण्याचा प्रयत्न केला. या बैठकीत मुख्यतः मंत्रालयांच्या चर्चांचा समावेश होता, ज्यात देशांच्या राज्यघटना, राजनैतिक स्वातंत्र्य आणि सैन्यविरामासंबंधी चर्चा केली गेली.

संयुक्त राष्ट्राच्या प्रयत्नांची मर्यादा:
सुरक्षा परिषदेमध्ये असलेल्या चर्चांनंतर देखील, परिस्थिती वेगळी होती. पाकिस्तान युद्धविराम आणि शांततेसाठी तयार नव्हता आणि भारत युद्धाच्या माध्यमातून बांगलादेशच्या स्वातंत्र्याला पाठिंबा देत होता. त्यामुळे, संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेला याप्रकरणी अत्यंत जास्त दबाव होता, कारण युद्धाची तीव्रता कमी होण्याची शक्यता कमी होती.

अखेरीस, भारताने बांगलादेशच्या स्वातंत्र्याचे समर्थन करीत पाकिस्तानचा पराभव केला आणि बांगलादेश स्वतंत्र झाला. या विजयाने भारताच्या राजनैतिक आणि सैन्य सामर्थ्याची जागतिक पातळीवर मोठी प्रतिष्ठा मिळवली.

भारत-पाकिस्तान युद्धाचे परिणाम:
बांगलादेशची स्वतंत्रता:
या युद्धामुळे बांगलादेश स्वतंत्र झाला. बांगलादेशच्या स्वातंत्र्य संग्रामात भारताने त्यांना महत्त्वपूर्ण पाठिंबा दिला आणि पाकिस्तानी सैन्याला पराभूत केले.

पाकिस्तानचा पराभव:
पाकिस्तानने या युद्धात मोठा पराभव स्वीकारला. पाकिस्तानच्या सैन्यप्रमुख जनरल ए.ए.क. नियाझी ने भारतीय सैन्याशी धर्मशाळेतील करारावर स्वाक्षरी केली, ज्यामुळे युद्धाचा अंतिम टप्पा झाला.

भारताचे सैन्य सामर्थ्य आणि धोरण:
भारताच्या सैन्याचे समर्पण आणि रणनीती यामुळे भारताला युद्धात निर्णायक विजय मिळवला आणि जागतिक स्तरावर भारताची एक मोठी प्रतिष्ठा वाढली.

चित्रे आणि चिन्हे:
🇮🇳 भारतीय ध्वज - भारताच्या विजयाचे प्रतीक
🇵🇰 पाकिस्तानी ध्वज - युद्धातील पराभवाचे प्रतीक
🕊� शांततेचा प्रतीक - भारत-पाकिस्तान युद्धाच्या शांततेच्या प्रयत्नांचे प्रतीक
⚔️ सैन्य आणि युद्धाचे दृश्य - भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील संघर्षाचे प्रतिनिधित्व
🗣� संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद - शांतता आणि युद्धविरामाच्या प्रयत्नांचे प्रतीक

निष्कर्ष:
४ डिसेंबर १९७१ रोजी भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील युद्धाच्या तीव्रतेमुळे संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद ने आपत्कालीन बैठक बोलावली होती. ही बैठक मुख्यतः युद्धविराम आणि शांतता स्थापनेसाठी होती, परंतु युद्धाच्या प्रभावीतेमुळे या बैठकीचे परिणाम त्वरित दिसून आले नाहीत. मात्र, भारत-पाकिस्तान युद्ध अखेरीस बांगलादेशच्या स्वतंत्रतेस कारणीभूत ठरले आणि भारतीय सैन्याच्या पराक्रमाने जागतिक पातळीवर भारताची प्रतिष्ठा वाढवली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.12.2024-बुधवार. 
===========================================