दिन-विशेष-लेख-५ डिसेंबर १९८५ रोजी, मिखाईल गॉर्बाचेव यांनी पेरेस्त्रोइका-1

[Atul Kaviraje]

रूसमध्ये मिखाईल गॉर्बाचेव यांच्या अध्यक्षतेखाली "पेरेस्त्रोइका" (१९८५)-

५ डिसेंबर १९८५ रोजी, मिखाईल गॉर्बाचेव यांनी पेरेस्त्रोइका आणि ग्लासनोस्त धोरणांची सुरुवात केली. हे धोरण सोव्हिएत युनियनमधील राजकीय आणि आर्थिक सुधारणांच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पाऊल होते. यामुळे सोव्हिएत युनियनमध्ये मोठ्या प्रमाणावर बदल घडले. 🇷🇺🔄

५ डिसेंबर १९८५ – मिखाईल गॉर्बाचेव यांच्या अध्यक्षतेखाली "पेरेस्त्रोइका" (Perestroika) आणि "ग्लासनोस्त" (Glasnost) धोरणांची सुरुवात

इतिहास व महत्त्व:

५ डिसेंबर १९८५ हा दिवस सोव्हिएत युनियनच्या इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. याच दिवशी मिखाईल गॉर्बाचेव (Mikhail Gorbachev) यांनी सोव्हिएत युनियनमध्ये दोन महत्त्वाची धोरणे, पेरेस्त्रोइका (Perestroika) आणि ग्लासनोस्त (Glasnost), लागू करण्याची घोषणा केली. हे धोरणे राजकीय आणि आर्थिक सुधारणा करण्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरली, ज्यामुळे सोव्हिएत युनियनमध्ये बदलांची एक नवी लाट आली.

पेरेस्त्रोइका म्हणजे 'पुनर्निर्माण' (restructuring), ज्याचा उद्देश सोव्हिएत युनियनच्या प्रशासनिक आणि आर्थिक संरचनेत सुधारणा करणे होता. या धोरणांतर्गत, गॉर्बाचेव यांनी अर्थव्यवस्था अधिक मुक्त आणि बाजार-आधारित बनविण्याचा प्रयत्न केला, तसेच सरकारी नियंत्रण कमी करण्याचा विचार केला.

ग्लासनोस्त म्हणजे 'पारदर्शिता' (openness), ज्यामुळे सोव्हिएत युनियनमध्ये जनतेला अधिक स्वातंत्र्य मिळाले आणि सरकारच्या कार्यप्रणालीमध्ये पारदर्शिता आणण्याचा प्रयत्न झाला. या धोरणामुळे नागरिकांना आपली मते अधिक खुल्या पद्धतीने व्यक्त करण्याची आणि सरकारी धोरणांवर चर्चेचे स्वातंत्र्य मिळाले.

पेरेस्त्रोइका आणि ग्लासनोस्तचे महत्त्व:

राजकीय बदल: पेरेस्त्रोइका आणि ग्लासनोस्तच्या प्रभावामुळे सोव्हिएत युनियनमध्ये राजकीय बदलांची लाट आली. यामुळे हळूहळू एकपक्षीय शासनाच्या जागी बहुपक्षीय धोरणे सुरू झाली. गॉर्बाचेव यांनी सरकारी व्यवस्थेत खुलेपण आणण्याचा प्रयत्न केला, ज्यामुळे इतर राजकीय पक्ष आणि चळवळींना अधिक स्वातंत्र्य मिळाले.

आर्थिक सुधारणा: पेरेस्त्रोइका अंतर्गत गॉर्बाचेव यांनी सोव्हिएत युनियनच्या आर्थिक व्यवस्थेत सुधारणा करण्यासाठी 'मुलायम मार्केट' (soft market) धोरण स्वीकारले. या धोरणाचा उद्देश सरकारी नियंत्रण कमी करणे आणि अधिक बाजारावर आधारित अर्थव्यवस्था निर्माण करणे होता. तथापि, या सुधारणांमुळे काही काळासाठी अस्थिरता आली, पण काही काळानंतर याचा सकारात्मक परिणाम दिसला.

ग्लासनोस्त आणि मिडिया मुक्तता:
ग्लासनोस्तमुळे सोव्हिएत युनियनमध्ये मिडिया आणि पत्रकारिता अधिक मुक्त झाली. सरकारच्या कामकाजातील पारदर्शकतेचा हेतू यामध्ये होता. मिडियावरच्या निर्बंधांचा हटवण्याने जनतेला आपले विचार मांडण्याचे अधिक स्वातंत्र्य मिळाले.

सोव्हिएत युनियनचा उत्तराधिकारी संघर्ष:
पेरेस्त्रोइका आणि ग्लासनोस्त यामुळे लोकशाही आणि बाजारपेठेच्या संकल्पनांचा स्वीकार झाला, परंतु यामुळे सोव्हिएत युनियनमध्ये अंतर्गत दरी निर्माण होऊ लागली. सोव्हिएत युनियनमध्ये असलेल्या विविध राष्ट्रांनी स्वातंत्र्याच्या मागणीला गती दिली. यामुळे १९९१ मध्ये सोव्हिएत युनियनचा विघटन होण्याची प्रक्रिया सुरू झाली.

मराठीत उदाहरण:
१. पेरेस्त्रोइका धोरण:
गॉर्बाचेव यांनी पेरेस्त्रोइका सुरू केल्यावर, सोव्हिएत युनियनच्या अर्थव्यवस्थेला अधिक खुले बनवले. यामध्ये कृषी, उद्योग आणि व्यापारी धोरणे बदलली. तसेच, लोकांना थोडे अधिक स्वातंत्र्य दिले, ज्यामुळे सोव्हिएत समाजवादातील कठोर नियमांमध्ये लवचिकता आली.

२. ग्लासनोस्त आणि मिडिया मुक्तता:
१९८० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात, ग्लासनोस्तच्या प्रभावामुळे सोव्हिएत मिडिया अधिक मुक्त झाली आणि लोकशाही संस्थांचा स्वीकार झाला. 'प्रावदा' (Pravda) आणि 'इसत्यन' (Izvestia) सारख्या सरकारी मिडिया संस्थांनी अधिक स्पष्टपणे समस्यांवर चर्चा करायला सुरुवात केली.

पेरेस्त्रोइका आणि ग्लासनोस्त:

पेरेस्त्रोइका:

सुधारणा: शासकीय संरचनामध्ये अधिक सुधारणा करण्याचा प्रयत्न, ज्यामध्ये लोकांच्या प्रतिनिधित्वाचा स्वीकार आणि सरकारी नियंत्रणाचा कमी होणे.
आर्थिक सुधारणा: सरकारी नियंत्रण कमी करण्यासाठी बाजारपेठेवर अधिक विश्वास ठेवणे. सॉफ्ट मार्केट्स आणि मुक्त व्यापार यावर भर दिला गेला.
सामाजिक परिणाम: नागरिकांना अधिक स्वातंत्र्य मिळालं, आणि सामान्य लोकांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी आर्थिक पातळीवर कायद्यात बदल करण्यात आले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.12.2024-गुरुवार.
===========================================