शालेय शिक्षण आणि त्यातील अडचणी-1

[Atul Kaviraje]

शालेय शिक्षण आणि त्यातील अडचणी-

शालेय शिक्षण हा प्रत्येक व्यक्तीच्या जीवनातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. लहानपणापासून सुरू होणारे शिक्षण जीवनभराच्या विकासासाठी आवश्यक असते. शिक्षण केवळ ज्ञान देण्याचे साधन नाही, तर ते व्यक्तिमत्व विकास, सामाजिक वर्तन आणि संस्कृतीच्या अविष्काराचे माध्यम देखील आहे. परंतु, शालेय शिक्षणाच्या मार्गात अनेक अडचणी आणि समस्याही येतात, ज्या विद्यार्थ्यांसाठी अडथळे ठरतात.

शालेय शिक्षणाचा महत्त्व:
शालेय शिक्षण आपल्या समाजात एक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. हे जीवनाच्या विविध पैलूंना आकार देते. शाळा विद्यार्थ्यांना शिकवण्याचा एक माध्यम असते जे त्यांना सामाजिक, भावनिक, मानसिक आणि बौद्धिक दृष्टिकोनातून समृद्ध करते. शिक्षणाची योग्य प्रक्रिया विद्यार्थ्याला त्यांच्या कार्यक्षेत्रात यशस्वी होण्यासाठी आणि समाजात सकारात्मक योगदान देण्यासाठी आवश्यक असते.

उदाहरणार्थ, आपल्या शालेय शिक्षणामध्ये गणित, विज्ञान, समाजशास्त्र, इतिहास आणि इतर विषयांचा समावेश असतो. या विषयांचे शिक्षण विद्यार्थ्यांना सुसंस्कृत बनवते, त्यांना समस्या सोडवण्याची क्षमता प्रदान करते आणि त्यांना व्यक्तिमत्व विकासात मदत करते. एक विद्यार्थी जेव्हा शालेय शिक्षण घेतो, तेव्हा त्याला एक अद्वितीय विचारशक्ती मिळते आणि तो जीवनातील विविध परिस्थितींमध्ये योग्य निर्णय घेण्यासाठी सक्षम होतो.

शालेय शिक्षणातील अडचणी:
तरीदेखील शालेय शिक्षणात अनेक अडचणी आहेत ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना योग्य रितीने शिकता येत नाही. या अडचणींचा तपशील खालीलप्रमाणे:

शाळांमध्ये शिक्षणाची गुणवत्तेची कमतरता: सर्व शालेय संस्था समान गुणवत्तेचे शिक्षण देत नाहीत. अनेक सरकारी शाळांमध्ये शिक्षकांची कमतरता, योग्य शिक्षकांचा अभाव, शिक्षण साधनांची कमी असते. या कारणांमुळे विद्यार्थ्यांना गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळत नाही. उदाहरणार्थ, ग्रामीण भागातील शाळांमध्ये आजही पाणी, वीज, स्वच्छतागृह आणि अन्य बेसिक सुविधांचा अभाव आहे, जो मुलांच्या शिक्षणाला बाधित करतो.

आर्थिक अडचणी: अनेक गरीब कुटुंबातील विद्यार्थ्यांसाठी शालेय शिक्षण एक अत्यंत मोठं आव्हान ठरते. त्यांना शालेय साहित्य, शालेय शुल्क, गणवेश, शालेय खाण्या आणि इतर खर्चासाठी पैशांची आवश्यकता असते. आर्थिक अडचणींमुळे हे विद्यार्थी शिक्षण पूर्ण करू शकत नाहीत. उदाहरणार्थ, ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना शिक्षण घेण्यासाठी मोठ्या शहरात जावे लागते, ज्यासाठी खर्च जास्त लागतो, परिणामी अनेक विद्यार्थी शिक्षण सोडतात.

शालेय दबाव आणि स्पर्धा: विद्यार्थ्यांवर शालेय शिक्षणामध्ये उत्तम गुण मिळवण्याचा मोठा दबाव असतो. विशेषत: बोर्ड परीक्षा, प्रवेश परीक्षा इत्यादींसाठी तयारी करताना विद्यार्थ्यांवर मानसिक ताण असतो. हे ताण त्यांच्या मानसिक आरोग्यावर वाईट परिणाम करतात. आजच्या स्पर्धात्मक युगात प्रत्येक विद्यार्थी उत्तम गुण मिळवण्याचा प्रयत्न करतो, ज्यामुळे त्याच्या शालेय जीवनात ताण व चिंता निर्माण होतात.

शिक्षकांची कमी आणि प्रशिक्षणाची आवश्यकता: शिक्षक हे शालेय शिक्षणाचे एक अत्यंत महत्त्वाचे अंग असतात, पण अनेक शाळांमध्ये शिक्षकांची कमतरता असते. अनेक वेळा शिक्षकांना योग्य प्रशिक्षण मिळत नाही, ज्यामुळे त्यांचा शाळेतील कार्यप्रदर्शन कमी होतो. तसेच, काही ठिकाणी शिक्षक स्वतःच विद्यार्थ्यांसाठी आदर्श नसतात, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गदर्शन मिळत नाही.

शाळेतील अव्यवस्था आणि संसाधनांची कमतरता: शाळांमध्ये साधनसामग्रीची कमी असते, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांचा शाळेतील अनुभव प्रभावित होतो. विज्ञान प्रयोगशाळा, संगणक प्रयोगशाळा, ग्रंथालये, कला आणि संगीत यांच्या कमी उपलब्धतेमुळे विद्यार्थ्यांना इतर क्षेत्रात स्वतःला व्यक्त करण्याची संधी मिळत नाही. उदाहरणार्थ, जर शाळेतील ग्रंथालयात पुस्तकांची कमी असेल, तर विद्यार्थ्यांना वाचनाची आवड लागवण्यासाठी आवश्यक असलेली साधने मिळत नाहीत.

लिंगभेद आणि जातीवाद: भारतातील काही शाळांमध्ये लिंगभेद आणि जातीवादाचा परिणाम देखील शालेय शिक्षणावर होतो. मुलींचे शिक्षण अनेक ठिकाणी त्यांचे घराच्या बाहेर जाण्यापर्यंत सीमित असते. तसेच, काही ठिकाणी जाती आणि धर्माच्या आधारावर विद्यार्थ्यांमध्ये भेदभाव केला जातो. या कारणांमुळे अनेक विद्यार्थ्यांना त्यांच्या शालेय जीवनात समान संधी मिळत नाहीत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-09.12.2024-सोमवार.
===========================================