दिन-विशेष-लेख-10 DECEMBER, 1901: नोबेल पारितोषिकांचे प्रथमच वितरण-

[Atul Kaviraje]

10 DECEMBER, 1901: नोबेल पारितोषिकांचे प्रथमच वितरण-

इतिहासातील महत्त्वपूर्ण घटना: 10 डिसेंबर 1901 रोजी, स्वीडनच्या स्टॉकहोम शहरात, नोबेल पारितोषिकांचे (Nobel Prizes) पहिले वितरण करण्यात आले. हे पारितोषिक, अल्फ्रेड नोबेल यांच्या इच्छेनुसार सुरू करण्यात आले होते. नोबेल पारितोषिके जगभरातील विज्ञान, साहित्य, शांतता, रसायनशास्त्र, भौतिकशास्त्र, आणि अर्थशास्त्रातील उल्लेखनीय योगदानांसाठी दिली जातात.

नोबेल पारितोषिकांचा इतिहास: नोबेल पारितोषिकाची स्थापना स्वीडिश संशोधक आणि उद्योजक अल्फ्रेड नोबेल यांनी केली. त्यांनी 1895 मध्ये आपल्या इच्छेत नोबेल पारितोषिकांची स्थापना केली, आणि त्या इच्छेत त्यांनी लिहिले की, त्यांची संपत्ती, जी त्याने आपल्या पेट्रोलियम व खनिज तेल उत्पादनाच्या क्षेत्रात कमावली होती, त्या संपत्तीचा उपयोग मानवतेसाठी उपयुक्त असलेल्या क्षेत्रांमध्ये पुरस्कृत करण्यासाठी करावा. नोबेलच्या इच्छेनुसार, युरोपातील विविध क्षेत्रांतील सर्वोत्तम कार्याला सन्मानित करण्यासाठी या पारितोषिकांची स्थापना करण्यात आली.

नोबेल पारितोषिकांचे प्रकार:

भौतिकशास्त्र (Physics)
रसायनशास्त्र (Chemistry)
साहित्य (Literature)
शांती (Peace)
वैद्यकीय विज्ञान (Medicine)
आर्थशास्त्र (Economic Sciences) - 1968 मध्ये स्थापनेनंतर.

प्रथम नोबेल पारितोषिकेचे वितरण: प्रथम नोबेल पारितोषिकेचे वितरण 10 डिसेंबर 1901 रोजी करण्यात आले. या प्रसंगी अल्फ्रेड नोबेल यांच्या इच्छा नुसार, प्रथम पारितोषिकेचे वितरण स्वीडनच्या स्टॉकहोम येथील स्टॉकहोम अकादमी ऑफ सायन्सेस कडून केले गेले. यामध्ये भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, साहित्य, चिकित्सा या क्षेत्रातील विजेत्यांना पुरस्कार देण्यात आले.

पहिले नोबेल पारितोषिक विजेते:

भौतिकशास्त्र: विलहेल्म रोंटगेन (Wilhelm Röntgen) - एक्स-रे चा शोध
रसायनशास्त्र: जेकबुस हेन्रीक व्हांट होफ (Jacobus Henricus van 't Hoff) - रासायनिक गतीचा सिद्धांत
साहित्य: सोरेन कीर्केगार्ड (Sören Kierkegaard) - धार्मिक व तात्त्विक विचार
चिकित्सा: इमिल आर्न्स्ट नोयम (Emil von Behring) - रक्तदाबाची विरोधी लस

उदाहरणासह स्पष्टीकरण:
जेकबुस हेन्रीक व्हांट होफ हे रसायनशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक प्राप्त करणारे पहिले विजेते होते. त्यांना रासायनिक गतीच्या सिद्धांतावर काम केल्याबद्दल सन्मानित करण्यात आले. त्यांच्या कार्यामुळे रसायनशास्त्राचे महत्त्वपूर्ण गतीवृद्धीचे सिद्धांत तयार झाले, जे आजही रसायनशास्त्रातील मूलभूत सिद्धांत म्हणून ओळखले जातात.

चित्रे आणि इमोजी:

🏆🎖�: नोबेल पारितोषिकांचे प्रतीक.
📜🖋�: अल्फ्रेड नोबेल यांचे लेखी संकल्पना.
🧪🔬: वैज्ञानिक कार्य आणि संशोधनाचे प्रतीक.
✍️📚: साहित्य आणि लेखनाचा पुरस्कार.
🌍💡: मानवतेच्या उत्क्रांतीसाठी महत्त्वपूर्ण योगदान.
👩�🔬👨�🔬: नोबेल विजेते वैज्ञानिक.

संदर्भ:

अल्फ्रेड नोबेल: स्वीडिश संशोधक आणि उद्योजक, ज्याने डायनामाइटचा शोध लावला आणि मानवतेसाठी शांती आणि प्रगती वाढवण्यासाठी नोबेल पारितोषिकेची स्थापना केली.
नोबेल पारितोषिकांचा उद्देश: नोबेल पारितोषिकांचा उद्देश आहे – "जगातील सर्वोत्तम योगदान" व "मानवतेसाठी उपयुक्त कार्य" यांना मान्यता देणे आणि त्यांना सन्मानित करणे.
नोबेल पारितोषिकाचे महत्त्व: नोबेल पारितोषिक केवळ एका व्यक्तीचे किंवा गटाचे सन्मान नाही, तर हे एक जागतिक मान्यता आहे. यामध्ये समाविष्ट असलेले क्षेत्र जगभरातल्या प्रगतीला चालना देतात. शांती पुरस्कार विशेषतः महत्त्वाचा आहे, कारण तो ज्या व्यक्तीस दिला जातो त्याने जगात शांतता निर्माण करण्याच्या किंवा संघर्ष कमी करण्याच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण कार्य केलेले असते.

निष्कर्ष: 10 डिसेंबर 1901 रोजी नोबेल पारितोषिकांचे वितरण हे एक ऐतिहासिक घटना होती. ही पारितोषिके आजही जगातील सर्वोत्तम कार्य आणि संशोधनासाठी दिली जातात. याचे महत्व केवळ त्या वेळच्या पुरस्कारांपुरते मर्यादित नाही, तर हे आजही वैज्ञानिक, साहित्यिक आणि शांतता वादांमध्ये प्रगती दर्शविणारे एक आंतरराष्ट्रीय मानक ठरले आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-10.12.2024-मंगळवार.
===========================================