दिन-विशेष-लेख-१२ डिसेंबर, १९९६: भारत आणि बांगलादेश यांच्यात गंगेच्या पाण्याच्या

[Atul Kaviraje]

१९९६: ला भारत आणि बांग्लादेश यांच्या मध्ये ३० वर्षापर्यंत गंगेचे पाणी वाटण्याच्या करारा वर सह्या झाल्या होत्या.

१२ डिसेंबर, १९९६: भारत आणि बांगलादेश यांच्यात गंगेच्या पाण्याच्या वाटपावर करारावर सह्या-

१२ डिसेंबर, १९९६ हा दिवस भारत आणि बांगलादेश यांच्यातील एक महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक कराराच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा ठरला. याच दिवशी, दोन्ही देशांनी गंगेच्या पाणी वाटपसंबंधी ३० वर्षांच्या करारावर सह्या केल्या. या करारामुळे गंगेच्या पाणीच्या वापराबाबत दोन्ही देशांमध्ये एक समन्वय स्थापित झाला.

आधारभूत माहिती:
तारीख: १२ डिसेंबर, १९९६
घटना: भारत आणि बांगलादेश यांच्यात गंगेच्या पाण्याच्या वाटपावर करारावर सह्या.
संदर्भ: गंगा जल, पाणी वाटप, भारत-बांगलादेश संबंध

कराराचे मुख्य मुद्दे:
गंगेचे पाणी: या करारात गंगेच्या पाण्याच्या वितरणावर चर्चा करण्यात आली होती. गंगा नदी भारत आणि बांगलादेश दोन्ही देशांमध्ये महत्वाची जीवनरेखा आहे, आणि तिच्या पाण्याचा वापर मोठ्या प्रमाणावर कृषी, जलविद्युत निर्माण, आणि पीयजलासाठी केला जातो.
पाणी वाटप: १९९६ साली, भारत आणि बांगलादेशने पाणी वाटपासाठी एक ठराविक प्रमाण ठरवले होते. यामध्ये, गंगेच्या पाणीवाटपावर आधारित गंगेच्या हागली (Farakka) धरणाचे प्रबंध कसे असावे, याची स्पष्टता दिली.
कराराची मुदत: ३० वर्षांच्या या करारानुसार, गंगेच्या पाणीचा योग्य आणि समतोल वापर सुनिश्चित करणे, तसा नियंत्रण ठेवणे, आणि भविष्यातील काही संभाव्य जलवृद्धी/पाणी तुटीच्या संकटांना सामोरे जाण्यासाठी उपाययोजना करणे यांचा समावेश होता.

गंगेच्या पाणीवाटपावर चर्चा:
गंगा नदी भारतीय उपखंडातील एक महत्त्वपूर्ण नदी आहे. भारतात गंगा नदीच्या पाण्याचा मुख्य उपयोग कृषी, जलविद्युत प्रकल्प, उद्योग आणि पिण्याच्या पाण्यासाठी केला जातो. बांगलादेशमध्येही गंगा नदी त्याचप्रमाणे अत्यंत महत्त्वाची आहे, कारण ती पाण्याच्या सर्व स्रोतांचे प्रमुख पुरवठा स्रोत आहे.

फरक्का धरण (Farakka Barrage), जो पश्चिम बंगाल राज्याच्या उत्तर भागात स्थित आहे, यावर बांगलादेश आणि भारत यांच्यात बराच वेळ विवाद होता. १९७५ मध्ये भारताने हे धरण बांधले आणि त्याचा उद्देश बांगलादेशच्या क्षेत्रात गंगासागर परिसरात पाण्याचा पुरवठा अधिक होणे होता. परंतु, या धरणामुळे बांगलादेशमध्ये पाणी पातळी कमी होण्याची समस्या उद्भवली.

महत्त्व:
पाणी समस्या आणि सोल्यूशन्स: या करारामुळे दोन देशांमधील पाणीवाटपाच्या विषयावर संवाद साधला गेला आणि पाणीवाटप निश्चित करण्यासाठी ठोस उपाययोजना करण्यात आल्या. दोन्ही देशांच्या एकमताने या कराराला मान्यता दिली.
सामाजिक आणि आर्थिक परिणाम: गंगेच्या पाणीवाटपाच्या करारामुळे दोन्ही देशांच्या कृषी आणि जलवितरण संबंधित समस्या अधिक सुलभ झाल्या. गंगा नदीच्या पाणीवाटपाचे निर्णय घेणारा हा करार दोन्ही देशांमध्ये पर्यावरणीय समस्या, जलवर्धन, आणि जलशक्ती वापरावर अधिक समन्वय निर्माण करणार आहे.
समाज आणि पर्यावरणावर प्रभाव:
शेती: गंगेच्या पाणीवाटपामुळे दोन्ही देशांमध्ये जलस्रोतांची उपलब्धता सुधारली, ज्यामुळे शेतीला महत्त्वाची मदत मिळाली.
पाणी संरक्षण: जलस्रोतांचे संरक्षण आणि पाण्याचा जास्तीत जास्त वापर यावर लक्ष केंद्रित करण्याच्या दृष्टीने हा करार महत्त्वपूर्ण ठरला.
दूरदर्शन आणि मीडिया: या करारामुळे पाणीवाटपावर लक्ष देण्यासाठी विविध माध्यमांतून जनजागृती केली गेली आणि पाणीवापराचे महत्त्व दर्शवले गेले.

संदर्भ:
भारत-बांगलादेश करार: १९९६ मध्ये भारत आणि बांगलादेश यांच्यात गंगेच्या पाण्याच्या वाटपावर करार केला गेला.
फरक्का धरण: फरक्का धरण, ज्यामुळे बांगलादेशला पाणी पुरवठा होतो, हा गंगेच्या पाणीवाटपाचा मुख्य भाग आहे.

चित्रे आणि चिन्हे:
गंगा नदी: 🌊
भारत आणि बांगलादेश: 🇮🇳🤝🇧🇩
पाणी वापर आणि संरक्षण: 💧
पाणीवाटप करार: 📜🖊�

निष्कर्ष:
१२ डिसेंबर, १९९६ ला भारत आणि बांगलादेश यांच्यात गंगेच्या पाणीवाटपावर करारावर सह्या करण्यात आल्या. या कराराने पाणीवाटपाचे मुद्दे सोडवले आणि दोन देशांमध्ये सामाजिक आणि पर्यावरणीय दृष्टीने चांगले परिणाम घडवले. गंगेच्या पाणीवाटपाच्या विषयावर दोन्ही देशांमध्ये समन्वय साधणे महत्त्वाचे ठरले आणि त्याच्या परिणामस्वरूप जलस्रोतांचा वापर अधिक योग्य आणि न्याय्य पद्धतीने केला गेला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.12.2024-गुरुवार.
===========================================