राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन-14.12.2024-शनिवIर-

[Atul Kaviraje]

राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन-14.12.2024-शनिवIर-

14 DECEMBER, 2024 - राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन: महत्त्व, उदाहरणासह विवेचन

परिचय:

प्रत्येक वर्षी 14 डिसेंबर हा दिवस राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस भारत सरकार द्वारा 2004 मध्ये ऊर्जा संरक्षण कार्यक्रमाचा प्रचार करण्यासाठी घोषित केला गेला. ऊर्जा ही प्रत्येक राष्ट्राच्या औद्योगिक आणि सामाजिक विकासाची धारा आहे. आजच्या युगात जिथे ऊर्जा संकटाचा धोका मोठा आहे, तिथे ऊर्जा संवर्धन हा एक अत्यंत महत्त्वाचा विषय बनला आहे. या दिवसाच्या माध्यमातून लोकांना ऊर्जा बचतीचे महत्त्व सांगितले जाते, तसेच पर्यावरणीय संकटे आणि दीर्घकालीन ऊर्जा संकट टाळण्यासाठी ऊर्जा वापराच्या अधिक कार्यक्षम आणि शाश्वत मार्गांची शिफारस केली जाते.

राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिनाचे महत्त्व:

राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन हा दिवस लोकांना ऊर्जा वापराच्या अधिक कार्यक्षम आणि शाश्वत पद्धतींमध्ये रूपांतरित करण्यासाठी प्रेरित करण्याचा आहे. भारतासारख्या विकसनशील देशात ऊर्जा संसाधनांचे दुर्लक्षितपण, वाढती लोकसंख्या आणि तीव्र औद्योगिकीकरण यामुळे उर्जा स्रोतांवर ताण निर्माण होत आहे. यावर मात करण्यासाठी, ऊर्जा संवर्धन आणि पुनर्नवीनीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा वापर करण्याची आवश्यकता आहे.

1. ऊर्जा बचत आणि पर्यावरण संरक्षण:

ऊर्जा बचत न करणं म्हणजे न फक्त आर्थिक दृष्ट्या नुकसान करणे, तर पर्यावरणासाठी देखील हानीकारक ठरते. ऊर्जा वापराने निर्माण होणारी प्रदूषण, विशेषत: कार्बन उत्सर्जन, हवामान बदलास कारणीभूत ठरते. जेव्हा आपण ऊर्जा बचत करतो, तेव्हा आपण पर्यावरणाला सुरक्षित ठेवण्यासाठी योगदान देत असतो. या संदर्भात राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन हा एक प्रेरणा स्त्रोत बनतो, जो लोकांना जाणीव करून देतो की कमी उर्जेच्या वापराने केवळ पैसा वाचवता येतो, तर त्याचा पर्यावरणावरही सकारात्मक प्रभाव पडतो.

2. ऊर्जा संसाधनांची शाश्वतता:

ऊर्जा ही एक अमूल्य संसाधन आहे. तेल, गॅस, आणि कोळसा यांसारख्या पारंपारिक ऊर्जा स्रोतांचे आपल्याकडे मोठ्या प्रमाणात कमी होणे आणि प्रदूषण वाढवणे हे धोक्याचे आहे. यावर मात करण्यासाठी शाश्वत ऊर्जा साधनांचा वापर अत्यंत आवश्यक आहे. पुनर्नवीनीकरणीय ऊर्जा स्रोत (जसे सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा, जलविद्युत ऊर्जा) यांचा वापर ही एक उत्तम आणि पर्यावरणाच्या दृष्टीने शाश्वत पद्धत आहे.

3. ऊर्जा बचत तंत्रज्ञानाचे महत्त्व:

आजकाल, ऊर्जा बचतीच्या तंत्रज्ञानांचा वापर सर्वत्र वाढत आहे. उदाहरणार्थ, LED दिवे, ऊर्जा बचत करणारे उपकरण, वीज वाचन आणि नियंत्रण सिस्टीम, तसेच सौर पॅनेल्स यांचा वापर लोकांनी मोठ्या प्रमाणात स्वीकारला आहे. हे उपकरणे आणि तंत्रज्ञान आर्थिक दृष्ट्या फायदेशीर आहेत आणि वातावरणासाठी देखील सुरक्षित आहेत. "ऊर्जा संवर्धन" हा फक्त एक संकल्पना न राहता, ते एक कार्यकुशल दृषटिकोन बनले आहे.

4. सरकारच्या योजना आणि कार्यक्रम:

भारत सरकारने ऊर्जा संवर्धन आणि सौर ऊर्जा क्षेत्रात अनेक महत्त्वाच्या योजना आणि कार्यक्रम राबवले आहेत. ऊर्जा संरक्षण अधिनियम 2001, स्मार्ट सिटी योजना, सौर ऊर्जा पॅनल प्रोत्साहन योजना, आणि नवीन उर्जा तंत्रज्ञानासाठी आर्थिक सहाय्य योजना या सर्व योजनांचा उद्देश ऊर्जा संरक्षण आणि स्वच्छ उर्जा स्रोतांचा वापर वाढवणे आहे. यामुळे ऊर्जा वापरामध्ये कार्यक्षमता वाढवण्यास आणि प्रदूषण कमी करण्यास मदत मिळते.

उदाहरण:

प्रेरणादायक उदाहरण:
सौर उर्जा प्रकल्प: भारत सरकारने शेतकऱ्यांना सौर उर्जा पॅनेल्स स्थापित करण्यासाठी प्रोत्साहित करण्यासाठी विविध योजना सुरू केली आहेत. महाराष्ट्रातील एका शेतकऱ्याने आपल्या शेतावर सौर उर्जा पॅनेल्स स्थापित करून केवळ आपली वीज गरज पूर्ण केली, तर त्याने अतिरिक्त वीज विकून अतिरिक्त उत्पन्न देखील मिळवले. या उदाहरणाने शेतकऱ्यांना ऊर्जा बचतीच्या तंत्रज्ञानावर विश्वास ठेवायला आणि नवा दृषटिकोन स्वीकारायला मदत केली.

जागतिक दृष्टिकोन:
जगातील अनेक देशांनी ऊर्जा संवर्धनासाठी धोरणात्मक पावले उचलली आहेत. उदाहरणार्थ, जर्मनी ने सौर उर्जा आणि वारा उर्जेच्या उत्पादनात मोठी प्रगती केली आहे. त्यांची Energiewende (ऊर्जा संक्रमण) योजना ही एक अत्यंत महत्त्वाची आणि प्रेरणादायक योजना आहे. जर्मनीने आपल्या ऊर्जा संरचनेत परिवर्तन करून अधिक शाश्वत आणि पर्यावरणस्नेही ऊर्जा स्रोतांचा वापर सुरू केला आहे.

ऊर्जा संवर्धनासाठी लोकांची भूमिका:

प्रभावी वापर: प्रत्येक नागरिकाने त्यांच्या घरांमध्ये आणि कार्यस्थळावर ऊर्जा बचताचे महत्त्व ओळखून, ऊर्जा वापराचे व्यवहार अधिक कार्यक्षम ठेवले पाहिजेत. यामध्ये त्यांचे घरातील दिवे, पंखे, आणि इतर उपकरणे अधिक कार्यक्षम असावे लागतात. याशिवाय, सौर पॅनेल्स किंवा अन्य नवीनीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा वापरही लोकांना प्रोत्साहित करणे महत्त्वाचे आहे.

शाश्वत ऊर्जा वापराची शिक्षण पद्धती:
ऊर्जा संवर्धनाच्या महत्त्वाबद्दल लोकांमध्ये जाणीव निर्माण करणे आवश्यक आहे. सरकारी धोरणे आणि संस्थांनी लोकांना ऊर्जा बचत आणि शाश्वत ऊर्जा स्रोतांचा वापर कसा करावा, याबद्दल सतत प्रशिक्षण आणि जनजागृती अभियान राबवली पाहिजेत. तसेच विविध विद्यापीठे आणि शाळांमध्ये ऊर्जा संवर्धनाचे महत्त्व शिकवले पाहिजे.

निष्कर्ष:

राष्ट्रीय ऊर्जा संवर्धन दिन हा एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण दिवस आहे जो ऊर्जा वापरामध्ये कार्यक्षमता, शाश्वतता, आणि पर्यावरण संरक्षणाच्या दृषटिकोनातून जागरूकता निर्माण करण्यासाठी साजरा केला जातो. या दिवसाने लोकांना ऊर्जा वापराच्या योग्य पद्धतींची माहिती दिली पाहिजे आणि त्यांच्यामध्ये ऊर्जा बचतीच्या तंत्रज्ञानाची स्वीकार्यता वाढवली पाहिजे. यामुळे केवळ पर्यावरणाच्या आरोग्याला मदत होईल, तर प्रत्येक नागरिकासाठी दीर्घकालीन आर्थिक फायदे देखील निर्माण होतील.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.12.2024-शनिवार.
===========================================