भारतीय राजकारण: प्रगल्भतेचा मार्ग-1

[Atul Kaviraje]

भारतीय राजकारण: प्रगल्भतेचा मार्ग-

भारतीय राजकारण हे विविधतेने समृद्ध, ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण आणि सामाजिक, सांस्कृतिक व आर्थिक बदलांचे प्रतीक आहे. भारताचे राजकारण शतकांपूर्वीच्या साम्राज्यवादी नियंत्रणातून स्वतंत्र होऊन एक स्वतंत्र प्रजातंत्र म्हणून उभे राहिले. त्यानंतरच्या काळात भारतीय राजकारणाने विविध आव्हानांना सामोरे जाताना प्रगल्भतेच्या मार्गावर चालत समाजाला न्याय, समानता आणि सर्वांगीण विकासाचा मार्ग दाखवला आहे. तथापि, भारतीय राजकारणाची प्रगल्भता अजूनही एक महत्त्वाचा मुद्दा आहे.

भारतीय राजकारणाची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
भारतातील राजकारणाची ओळख आपल्याला प्राचीन कालखंडापासून मिळते. पुराणांमध्ये राजा, तानाशाह, आणि राज्य संस्थांची चर्चा आढळते. तथापि, ब्रिटिश साम्राज्याच्या काळात भारतीय राजकारणाला एक नवीन वळण लागले. स्वातंत्र्य संग्रामाच्या दरम्यान, भारतात राजकीय जागृती झाली आणि जनतेने आपल्या हक्कांसाठी संघर्ष सुरू केला. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, भारताने एक प्रजातंत्र म्हणून मार्गदर्शन करणे सुरू केले.

भारतीय संविधान हे देशातील सर्वोच्च कायदा ठरला, आणि त्यात लोकशाही, समानता आणि न्याय या मुलभूत तत्त्वांचा समावेश आहे. भारतीय राजकारणाच्या प्रगल्भतेचा आरंभ या संविधानातल्या तत्त्वांपासून होतो. प्रगल्भता म्हणजे केवळ राजकारणाच्या क्रीडेतून जाणेच नाही, तर त्यातील मूल्यांची, तत्त्वज्ञानाची आणि प्रक्रियेची चांगली समज ही आहे.

भारतीय राजकारणातील प्रगल्भतेची काही प्रमुख पैलू
१. लोकशाहीचे संरक्षण:
भारताने लोकशाही पद्धतीने राजकारण केले, ज्यात प्रत्येक नागरिकाला मत देण्याचा, बोलण्याचा आणि व्यक्त होण्याचा अधिकार आहे. भारतीय लोकशाहीची महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे त्यात विविधतेचा समावेश आहे. विविध जाती, धर्म, पंथ, संस्कृती आणि भाषांच्या असंख्य समुदायांचा समावेश असलेल्या भारतात लोकशाहीच्या प्रचलनामुळे विविधता आणि समानतेचा आदर केला जातो. तथापि, लोकशाहीला टिकवून ठेवण्यासाठी प्रगल्भ नेतृत्व, योग्य राजकीय प्रक्रिया आणि संविधानाच्या नियमांची अंमलबजावणी आवश्यक आहे.

२. संविधानाची भूमिका:
भारताचे संविधान हे भारताच्या राजकारणातील आधार आहे. भारतीय संविधानाने भारताच्या प्रत्येक नागरिकाला समान अधिकार दिले आहेत, ज्यामुळे प्रत्येकाचे जीवन पद्धतशीर आणि सुरक्षित बनते. संविधानाच्या प्रक्रियेतूनच भारताच्या प्रगल्भतेचा मार्ग स्पष्ट होतो. संविधानाच्या आदर्शांचे पालन करणाऱ्या सरकारांनी लोकांना न्याय देणे, शिक्षण आणि आरोग्याच्या क्षेत्रात सुधारणा करणे, आणि आर्थिक समृद्धी वाढवणे यावर लक्ष केंद्रित केले आहे.

३. न्याय आणि समानता:
भारतीय राजकारणाची प्रगल्भता न्याय व समानतेच्या सिद्धांतांवर आधारित आहे. भारतीय संविधान प्रत्येक नागरिकाला समानतेचे अधिकार देतो, आणि त्याद्वारे समाजातील दुर्बल घटकांच्या हक्कांचे संरक्षण करण्याचा प्रयत्न केला जातो. महिलांच्या हक्कांचे संरक्षण, अनुसूचित जाती व जमातीच्या कल्याणासाठी विविध योजनांची अंमलबजावणी, आणि सामाजिक समानता साधण्याची आवश्यकता ही भारतीय राजकारणाची प्रगल्भता दर्शवते.

४. संविधानिक मूल्यांचा आदर:
भारतीय राजकारणाने संविधानिक मूल्यांचा आदर राखला आहे. राजकारणी नेता असो किंवा सामान्य नागरिक, संविधानाच्या मर्यादांमध्ये राहूनच ते आपली कार्यवाही करतात. परंतु, राजकारणाची प्रगल्भता आणि त्याचे खरे रूप तेव्हाच येते जेव्हा सर्व घटक आपापल्या अधिकारांची, कर्तव्यांची आणि जबाबदाऱ्यांची जाणीव ठेवून कार्य करतात. देशातील विविधतेमध्ये एकता असावी हे देखील संविधानाने सांगितले आहे, आणि राजकारणी वर्गाने त्याचे पालन करणे आवश्यक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.12.2024-रविवार.
===========================================