दिन-विशेष-लेख-१६ डिसेंबर १९९६ रोजी, पाकिस्तानने काठमांडू करारावर सही केली

[Atul Kaviraje]

पाकिस्तानने 'काठमांडू' करारावर सही केली (१९९६)-

१६ डिसेंबर १९९६ रोजी, पाकिस्तानने काठमांडू करारावर सही केली. हा करार भारत-पाकिस्तान दरम्यान सीमा आणि द्विपक्षीय संबंधांसाठी महत्त्वपूर्ण ठरला. 🇮🇳🇵🇰

१६ डिसेंबर, पाकिस्तानने 'काठमांडू' करारावर सही केली (१९९६)

१६ डिसेंबर १९९६ रोजी, पाकिस्तानने काठमांडू करार (Kathmandu Agreement) वर सही केली, जो भारत आणि पाकिस्तान दरम्यान द्विपक्षीय संबंध आणि सीमा मुद्द्यांवर महत्त्वपूर्ण ठरला. या कराराचा उद्देश, दोन्ही देशांदरम्यान व्यावसायिक, आर्थिक आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील सहकार्य वाढवणे आणि सीमावादावर आधारित तणाव कमी करणे होता. या करारावर हस्ताक्षर करणाऱ्या दोन्ही देशांच्या राजकीय नेतृत्वाने सुरक्षा, विश्वास निर्मिती आणि शांततेसाठी एक ठोस पाऊल उचलले होते.

ऐतिहासिक संदर्भ:
भारत आणि पाकिस्तान दरम्यानच्या संबंधांमध्ये विविध मुद्दे, विशेषत: कश्मिरी संकट आणि सीमावाद, त्यांना एकमेकांशी संघर्षात ढकलत होते. १९४७ साली विभाजनानंतर, या दोन देशांमध्ये अनेक युद्धे झाली होती, आणि प्रत्येक संघर्षाने एक जटिल आणि तणावपूर्ण वातावरण निर्माण केले होते. भारत आणि पाकिस्तान दरम्यानच्या काश्मीर, सीमा सुरक्षा आणि अन्य द्विपक्षीय मुद्द्यांवर असलेला तणाव नेहमीच उच्चतम पातळीवर होता.

पण १९९६ मध्ये, दोन्ही देशांच्या नेत्यांनी एकमताने काठमांडूमध्ये या करारावर हस्ताक्षर केले, ज्यामुळे दोन्ही देशांमध्ये विश्वास निर्माण करण्याचा प्रयत्न झाला.

काठमांडू कराराची प्रमुख वैशिष्ट्ये:
द्विपक्षीय विश्वास निर्मिती: काठमांडू करारामध्ये भारत आणि पाकिस्तानने एकमेकांशी विश्वास निर्माण करण्याच्या विविध उपाययोजना केल्या. यामध्ये सीमा सुरक्षा, विश्वासनिर्माण उपाय (Confidence Building Measures) आणि आण्विक युध्दाची टाळणी यावर चर्चा झाली.

सीमावादावर उपाय: काठमांडू कराराच्या माध्यमातून भारत आणि पाकिस्तान यांना आपापसातील सीमावादावर चर्चा करण्याचा आणि त्यासंदर्भातील तणाव कमी करण्याचा एक मार्ग मिळाला. यात विशेषत: पाकिस्तानने भारताच्या सीमा रक्षणावर धोरणात्मक चर्चेला प्रोत्साहन दिले.

व्यावसायिक सहकार्य: काठमांडू कराराने व्यापार, तंत्रज्ञान आणि वैज्ञानिक सहकार्यासाठी मार्ग खुले केले. दोन्ही देशांना आपल्या आर्थिक आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात सहयोग करण्याची संधी मिळाली.

आंतरराष्ट्रीय दबाव: १९९६ च्या काठमांडू करारामुळे पाकिस्तान आणि भारत यांच्यातील द्विपक्षीय तणाव कमी होण्याची एक नवी आशा निर्माण झाली होती. यामुळे त्यावर आंतरराष्ट्रीय समुदायाचा दबावही परिणामकारक ठरला.

काठमांडू कराराचे महत्त्व:
सुरक्षा आणि शांतता: काठमांडू करारामुळे दोन्ही देशांमध्ये शांततेचा आणि सहयोगाचा वातावरण निर्माण झाला. शेजारील राष्ट्रांमध्ये विश्वास निर्मिती होणे हे दीर्घकालिक शांततेसाठी आवश्यक ठरले.

आण्विक संकटावर उपाय: या करारामुळे आण्विक शक्ती असलेल्या दोन्ही देशांमध्ये आण्विक तणावावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी चर्चा सुरू करण्यात आल्या. यामुळे आण्विक युद्धाची टांगती तलवार थोडी कमी झाली.

द्विपक्षीय संबंधांची सुधारणा: काठमांडू कराराने भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील कूटनीतिक संबंध सुधारले आणि दोन्ही देशांच्या सामाजिक व आर्थिक संपर्काची जडणघडण सुरू झाली.

काठमांडू करारावर हस्ताक्षर करणारे नेते:
भारताचे प्रतिनिधी: भारताने या करारावर सकारात्मक प्रतिक्रिया दिली आणि त्यात द्विपक्षीय संबंधांना प्रोत्साहन देण्याची महत्त्वाची भूमिका घेतली.

पाकिस्तानचे प्रतिनिधी: पाकिस्तानने ही करारावर सही केली, ज्यामुळे भारत आणि पाकिस्तान यांच्या कूटनीतिक संबंधांमध्ये एक चांगली दिशा मिळाली.

संघर्ष आणि आव्हाने:
काठमांडू करारानंतरही, भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला. कश्मीरी संघर्ष, सीमावाद, आणि आण्विक धोक्यामुळे या कराराच्या अंमलबजावणीमध्ये वेळोवेळी अडचणी आल्या. तथापि, या कराराने दोन्ही देशांमध्ये संवादाचे एक नवे दार उघडले आणि आण्विक युद्धाच्या संभाव्य धोऱ्याचा निवारण करण्यासाठी एक मंच तयार केला.

प्रतीक चिन्ह आणि इमोजी:
🇮🇳🇵🇰✊

चित्र (जोडलेल्या संदर्भांसह):
भारत-पाकिस्तान कूटनीतिक भेट : 🤝
काठमांडू करार : 📜
दोन्ही देशांचे झेंडे : 🇮🇳🇵🇰

निष्कर्ष:
१६ डिसेंबर १९९६ रोजी काठमांडू करारावर पाकिस्तानने सही केली, ज्यामुळे भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील द्विपक्षीय संबंधांसाठी एक नवीन दृषटिकोन निर्माण झाला. हा करार त्या काळात महत्त्वाचा ठरला, कारण याने दोन्ही देशांमधील विश्वासनिर्मिती, सीमा सुरक्षा आणि आंतरराष्ट्रीय संबंधांना सुधारण्याची प्रक्रिया सुरू केली. मात्र, या करारानंतरदेखील विविध आव्हाने उभी राहिली, पण एक सकारात्मक संवादाचा मार्ग उघडला गेला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.12.2024-सोमवार.
===========================================