देवी काली आणि ‘समाजातील बदल’-

[Atul Kaviraje]

देवी काली आणि 'समाजातील बदल'-
(Goddess Kali and 'Social Transformation')

देवी काली, हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाची आणि आदिशक्ती असलेल्या देवींच्या रूपात प्रसिद्ध आहेत. काली देवी या नफरत, दुष्टता, अज्ञान, आणि अन्यायाच्या संहारक रूपात पूजल्या जातात. त्यांचा दर्शन अत्यंत भयावह, परंतु त्या सत्य आणि न्यायाच्या विजयाचे प्रतीक आहेत. देवी कालीच्या उपास्य रूपाने समाजातील अनेक दुष्ट परंपरा, सामाजिक विषमता आणि अन्यायावर मात करण्याचा संदेश दिला आहे. त्यांचे स्वरूप सशक्त, हिंस्र आणि सर्व कशात अस्थिरतेचा विरोध करणारे आहे. काली देवीला त्यांच्या 'समाजातील बदल' घडवून आणणाऱ्या शक्तीचा प्रतीक मानले जाते.

1. देवी कालीचे तत्त्वज्ञान आणि समाजातील बदल:
देवी कालीच्या तत्त्वज्ञानात जीवनातील अंधकाराला दूर करण्याचे आणि सत्याच्या मार्गावर नेण्याचे महत्त्व आहे. काली ही देवी जगाच्या संहारक शक्तीला व्यक्त करते, परंतु त्या संहाराचा उद्देश नवीन आरंभ असतो. देवी कालीच्या रूपाने समाजातील जुन्या आणि वाईट परंपरांचा, संप्रदायांचा, आणि अंधविश्वासाचा नाश होतो. कालीच्या दर्शनातून समाजाला एक नवा दृष्टिकोन मिळतो, जिथे मनुष्य स्वतंत्र आणि समानतेच्या मार्गावर चालू शकतो.

उदाहरण:
देवी कालीला आदर्श रूप मानून अनेक सामाजिक कार्यकर्त्यांनी आणि सुधारकांनी समाजातील अंधश्रद्धा आणि असमानता हटवण्यासाठी संघर्ष केला आहे. बाबा साहेब आंबेडकर आणि महात्मा गांधी यासारख्या समाज सुधारकांच्या कार्यातून ही दृषटिकोन स्पष्ट होतो, जेथे समाजातील दुर्बल, शोषित आणि पीडित वर्गांना स्वतंत्रता आणि समानता मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला गेला.

2. काली देवी आणि समाजातील महिला सशक्तीकरण:
देवी कालीची पूजा आणि भक्तिरंग महिलांच्या सशक्तीकरणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. काली देवी हे एक अत्यंत शक्तिशाली रूप आहे, जी नुसती आध्यात्मिक उन्नतीच नाही, तर महिलांसाठी एक संघर्ष आणि स्वातंत्र्याचे प्रतीक म्हणून देखील ओळखली जातात. कालीच्या रूपामध्ये शक्ती, साहस, आणि सामर्थ्य यांचा समावेश असतो, आणि त्याच्या पूजेने महिलांना आपल्या अधिकारांसाठी लढण्यास प्रेरित केले आहे.

उदाहरण:
काली देवीच्या उपास्य रूपामुळे महिलांनी अनेक सामाजिक सुधारणा आणि स्वातंत्र्य प्राप्तीसाठी संघर्ष केला आहे. उदाहरणार्थ, स्वतंत्र भारतातील महिलांचे शोषण, स्त्रीचे हक्क, आणि समानता यावर लक्ष केंद्रित करण्याचा आंदोलन कालीच्या पूजा आणि तत्त्वज्ञानाच्या प्रभावामुळेच होते.

3. अत्याचार आणि अन्यायावर विजय:
देवी कालीच्या रूपाचे एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण पैलू म्हणजे त्यांचा दुसरा महत्त्वाचा गुण, म्हणजे अन्याय आणि अत्याचारावर विजय मिळवण्याचा. काली देवीच्या पूजेच्या माध्यमातून समाजाला तेच शिकवले जाते की, जेव्हा अन्याय आणि अत्याचारांचे प्रमाण अत्यधिक वाढते, तेव्हा त्या संकटांचा संहार करणारी शक्ती उभी राहते. कालीच्या रूपाने समाजातील शोषण, भेदभाव, वर्गभेद, आणि असमानतेचा नाश होतो.

उदाहरण:
इतिहासातील बऱ्याच संघर्षांच्या प्रसंगांमध्ये, जिथे शोषित लोकांचा आवाज दबला जात होता, तिथे देवी कालीच्या प्रतीकात्मक आशीर्वादाने लोकांनी अन्यायाविरोधात आवाज उठवला. सामाजिक न्यायाच्या आंदोलनात, विशेषतः जातिवाद आणि लिंगभेदाच्या विरोधात कालीच्या तत्त्वज्ञानाने महत्त्वाची भूमिका निभावली आहे.

4. काली आणि धर्मनिरपेक्षतेची शिकवण:
देवी काली ह्या आपल्या विविध रूपांमध्ये सर्वसमावेशकता आणि सामूहिकताबद्दलचे महत्त्व सांगतात. त्यांचे तत्त्वज्ञान आणि भक्तिरंग समाजातील सर्व घटकांना एकत्र आणण्याचे उद्दीष्ट साधतात. काली देवीचा प्रत्येक भक्त विविध संस्कृती, धर्म आणि पंथांमध्ये आपले स्थान शोधू शकतो. देवी काली धार्मिक संप्रदाय, वर्ग, आणि जाती यांच्याशी काहीही फरक न करता प्रत्येकाला समानतेच्या आधारावर प्रेम आणि आशीर्वाद देतात.

उदाहरण:
देवी कालीच्या उपास्य रूपात, हिंदू समाजाच्या विविध पंथ आणि पद्धती यांचा समावेश आहे. कालीच्या पूजा विधींमध्ये बौद्ध, जैन, आणि अन्य धर्मांच्या अनुयायांचे योगदान देखील आहे. हे दाखवते की, कालीच्या उपास्य रूपाचे महत्त्व एका सार्वभौम दृष्टिकोनात आहे, जिथे धर्मनिरपेक्षता आणि सामाजिक समता यांचा संदेश दिला जातो.

5. सामाजिक संघर्ष आणि मानसिक परिवर्तन:
काली देवीचा विजय किंवा त्या संदर्भातील कथेचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे मानसिक परिवर्तन. भक्त किंवा समाजाच्या प्रत्येक घटकाला मानसिक स्तरावर जागरूकता आणि आंतरिक शक्ती मिळवून देणे. कालीचे रूप म्हणजे एक तीव्र मानसिक संकल्प, ज्यामुळे लोक त्यांच्या जीवनातील निराशा, अडचणी, आणि शोकावर मात करून आत्मविश्वास, सामर्थ्य, आणि निर्णयक्षमता प्राप्त करतात.

उदाहरण:
समाजातील अत्यंत शोषित वर्गाने काली देवीच्या भक्तिरंगाने त्यांच्या जीवनातील संकटे आणि संघर्षांवर विजय मिळवला आहे. कालीच्या पूजा विधी आणि तत्त्वज्ञानाच्या मदतीने लोकांनी आपल्या जीवनात नव्या संकल्पांच्या आणि योग्य मार्गदर्शनाच्या अंधकारावर प्रकाश टाकला आहे.

निष्कर्ष:
देवी कालीचे तत्त्वज्ञान आणि तिच्या भक्तिरंगाने समाजाच्या प्रत्येक अंगावर प्रभाव पाडला आहे. तिच्या रूपाने, समाजातील बदल, सुधारणा आणि परिवर्तनाची गती मिळवली आहे. देवी कालीच्या पूजा व तत्त्वज्ञानाच्या माध्यमातून लोकांना शक्ती, सामर्थ्य आणि संघर्षांच्या अडचणींवर विजय मिळवण्याची प्रेरणा मिळाली आहे. समाजातील असमानता, अन्याय, आणि अत्याचारावर मात करून, एक समतोल आणि एकसमान समाज निर्माण करण्यासाठी देवी कालीच्या तत्त्वज्ञानाचे महत्त्व अत्यंत आहे. तिच्या पूजेने नवा विश्वास आणि उर्जा मिळवून दिला आहे, ज्यामुळे समाजात स्थैर्य, प्रेम, आणि न्याय प्राप्त होऊ शकतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.12.2024-शुक्रवार.
===========================================