पारंपारिक कला आणि त्याचे संरक्षण-2

[Atul Kaviraje]

पारंपारिक कला आणि त्याचे संरक्षण-

पारंपारिक कलेचे संरक्षण का आवश्यक आहे?

पारंपारिक कलेचे संरक्षण करणं केवळ कलेचंच संरक्षण नाही, तर आपल्या सांस्कृतिक धरोहराचं संरक्षण आहे. आपल्याला समजायला पाहिजे की या कलेमध्ये केवळ प्राचीन परंपरांचा समावेश नाही, तर त्या कलेच्या माध्यमातून लोकांचा इतिहास, त्यांचे सामाजिक संबंध, त्यांची जीवनशैली आणि त्यांचे विचारदर्शन साकारले जाते.

सांस्कृतिक ध्वंस आणि विस्मरण: आधुनिकता आणि पाश्चात्य संस्कृतीच्या प्रभावामुळे भारतीय पारंपारिक कलेचे महत्त्व कमी होत चालले आहे. पारंपारिक कलेला व्यावसायिक आणि बाजाराच्या दृष्टिकोनातून दुर्लक्षित केले जात आहे. या कलेचा योग्य वापर न करता केवळ इतर गोष्टींमध्ये गुंतल्यामुळे या कलेला विस्मरणाची शिकार होण्याची भीती आहे.

लोककला आणि हस्तकला संकटात: अनेक पारंपारिक कलेच्या प्रकारांचा वापर आजकाल कमी होत चालला आहे. उदाहरणार्थ, वाटिका आणि काठीच्या खेळ सारख्या कलेचे स्वरूप कमी होण्याचे कारण म्हणजे आधुनिक मनोरंजनाच्या साधनांचा वापर आणि जीवनशैलीतील बदल. हे सर्व कलेचे स्वरूप नष्ट करण्याची शक्यता निर्माण करतात.

आधुनिक तंत्रज्ञानाचा प्रभाव: आधुनिक तंत्रज्ञानाने आपल्या जीवनाला झपाट्याने बदलले आहे, परंतु यामुळे पारंपारिक कलेचा योग्य प्रतिसाद मिळवणे कठीण झाले आहे. इंटरनेट, सोशल मिडिया, आणि डिजिटल माध्यमांच्या वाढीमुळे लोक पारंपारिक कलेला कमी महत्त्व देत आहेत.

पारंपारिक कलेचे संरक्षण करण्यासाठी उपाययोजना
शालेय शिक्षणामध्ये समावेश: शालेय अभ्यासक्रमात पारंपारिक कलेच्या महत्त्वावर आधारित विषयांचा समावेश करणे आवश्यक आहे. यामुळे नव्या पिढीला आपल्या सांस्कृतिक वारशाची ओळख होईल आणि त्यांना त्याची महत्त्वाची भूमिका समजेल. यासाठी विविध कला कार्यशाळा, कार्यक्रम, आणि प्रदर्शन आयोजित केली जाऊ शकतात.

लोककलाकारांना प्रोत्साहन देणे: लोककलाकार आणि पारंपारिक कलेचे कर्ते यांना आर्थिक, सामाजिक आणि मानसिक समर्थन देणे आवश्यक आहे. सरकार, विविध संस्थांनी त्यांना प्रोत्साहन देणारे योजनात्मक उपाय सुरू केले पाहिजेत.

उदाहरण: कला अकादमी आणि आर्ट्स फाउंडेशन यांसारख्या संस्थांनी पारंपारिक कलेला एक व्यावसायिक रूप दिले आहे, ज्यामुळे कलाकारांना चांगली आर्थिक मदत मिळवता येते.

सांस्कृतिक महोत्सव आणि प्रदर्शन: कलेच्या विविध प्रकारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी सांस्कृतिक महोत्सव आणि प्रदर्शन आयोजित केली पाहिजेत. यामुळे लोकांना पारंपारिक कलेला जवळून पाहता येईल आणि त्याबद्दल जागरूकता निर्माण होईल.

डिजिटल मिडिया आणि आर्कायव्हिंग: पारंपारिक कलेचे संरक्षण करण्यासाठी डिजिटल मिडियाचा वापर वाढवणे आवश्यक आहे. विविध कलेच्या प्रकारांबद्दल माहिती, चित्रे आणि व्हिडिओ डिजिटल स्वरूपात जतन केली जाऊ शकतात, ज्यामुळे भविष्यातील पिढ्यांना त्या कलेबद्दल जाणून घेता येईल.

निष्कर्ष
पारंपारिक कला ही भारतीय संस्कृतीचा आणि इतिहासाचा अभिन्न भाग आहे. त्याचे संरक्षण केल्याने केवळ कलेचेच संरक्षण होणार नाही, तर आपल्या संस्कृतीचा आणि पारंपारिक जीवनशैलीचा समृद्ध वारसा पुढील पिढ्यांना मिळवून देणे शक्य होईल. यासाठी सरकार, समाज, आणि नागरिकांनी एकत्र येऊन काम केले पाहिजे. पारंपारिक कलेचे संवर्धन हे आपल्या सांस्कृतिक धरोहराचे संरक्षण करण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे, जेणेकरून भविष्याच्या पिढ्यांना एक प्रगल्भ आणि समृद्ध सांस्कृतिक वारसा मिळू शकेल.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.12.2024-शनिवार.
===========================================