श्रीविठोबा आणि भक्तिरत्न संत तुकाराम-1

[Atul Kaviraje]

श्रीविठोबा आणि भक्तिरत्न संत तुकाराम-
(Lord Vitthal and the Devotee-Saint Tukaram)

श्रीविठोबा आणि भक्तिरत्न संत तुकाराम (Lord Vitthal and the Devotee-Saint Tukaram)-

श्रीविठोबा आणि भक्तिरत्न संत तुकाराम हे दोन भारतीय भक्तिसंप्रदायातील अत्यंत महत्त्वपूर्ण व्यक्तिमत्त्वे आहेत. श्रीविठोबा, ज्याला पंढरपूरच्या विठोबा किंवा पंढरपूरचा विठोबा म्हणूनही ओळखले जाते, हे भगवान विष्णूचे एक अवतार मानले जातात. तुकाराम हे महाराष्ट्रातील सर्वात महान भक्त, संत आणि कवी होते, ज्यांनी भगवान विठोबाच्या भक्तिरूपी प्रेमाचे प्रसार केले आणि भक्तिरसाच्या काव्यदृष्ट्या एक नवीन प्रवृत्ती निर्माण केली. या लेखात आपण श्रीविठोबा आणि संत तुकाराम यांच्या भक्तिरसाच्या शिक्षणावर, त्याच्या जीवनावर आणि त्याने समाजावर केलेल्या प्रभावावर चर्चा करू.

श्रीविठोबा – भगवान विष्णूचे अवतार
श्रीविठोबा म्हणजे भगवान विष्णूचे पंढरपूर स्थित एक रूप मानले जाते, जो महाराष्ट्राच्या ग्रामीण संस्कृतीत आणि धार्मिक जीवनात अत्यंत महत्त्वपूर्ण स्थान असलेला देव आहे. विठोबा किंवा पंढरपूरचा विठोबा हे भगवान विष्णूचे पवित्र रूप असून, त्याच्या व्रत, उपास्य आणि साध्यतेत भक्तांची भक्तिरूपी साधना केंद्रित असते. त्याचे मुख्य प्रतिक म्हणजे एक पंढरपूरमधील पाषाणमूर्ती, ज्याचे भक्त भावपूर्ण प्रेमाने पूजन करतात.

विठोबा हे चांगल्या, निष्कलंक, साक्षात परब्रह्माचे प्रतीक आहेत. याची शिक्षणं भक्तिरुपी, सत्य आणि प्रेम यावर आधारित असतात. भक्तीच्या मार्गानेच परब्रह्माच्या प्राप्तीचा मार्ग सांगितला जातो. विठोबाचे भक्त प्रपंचाच्या दुःखांपासून मुक्त होण्याचा, आत्मसाक्षात्कार मिळवण्याचा आणि दिव्य प्रेमात शरण जाण्याचा प्रयत्न करतात. पंढरपूरच्या विठोबाच्या पंढरपूरच्या मंदीरात असलेल्या विठोबाच्या मूर्तीला अनेक भक्त निःस्वार्थ भावाने पूजा करतात.

विठोबा आणि भक्तिरूपी प्रेम:
विठोबा म्हणजे दीन-दु:खी लोकांच्या उद्धारक देवतेचे प्रतीक. तो अत्यंत सहजपणे आपल्या भक्तांना सामावून घेतो, त्यांना आपल्या चरणांचा आश्रय देतो आणि त्याच्या भक्तीच्या पंथात प्रवृत्त करतो. त्याच्या उपास्य रूपात भक्तिरूपानं सामावलेले प्रेम, समानता आणि समर्पणाचे प्रतीक असते.

संत तुकाराम – भक्तिरत्न कवी आणि विठोबाचे परम भक्त
संत तुकाराम हे महाराष्ट्रातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण भक्त संत होते, जे भगवान विठोबाच्या भक्तिपंथाने प्रेरित होते. तुकाराम यांच्या जीवनातील भक्तिरूपानं आणि काव्यप्रवृत्तीनं समाजाच्या आध्यात्मिक उन्नतीसाठी मोठा ठसा उमठवला. तुकाराम हे श्रीविठोबाचे असीम भक्त होते आणि त्यांनी आपल्या कवितांमधून विठोबाच्या प्रेमाची महिमा केली. त्यांचे अभंग, जीवलोकांच्या कवीतेतून प्रकट झाले, ते आजही भक्तिरसाच्या साक्षात्काराचे साधन बनले आहेत.

तुकारामांचे जीवन आणि त्यांचा आध्यात्मिक प्रवास:
संत तुकाराम यांचा जन्म महाराष्ट्रातील देहू येथे झाला. त्यांचे प्रारंभिक जीवन अत्यंत संघर्षपूर्ण होते, तरीही त्यांनी आपला जीवनदृष्टिकोन बदलला आणि एक भक्तिरत्न म्हणून प्रसिद्ध झाले. तुकाराम यांच्या जीवनातील संघर्ष, साधना आणि भक्तिरसामुळे त्यांनी भक्तिरूपी प्रेम आणि विठोबाशी असलेल्या निस्वार्थ नात्याचा संदेश दिला. त्यांचा जीवनाचा उद्देश निःस्वार्थ सेवा आणि भगवान विठोबाशी अनन्य भक्ती साधण्यावर केंद्रित होता.

तुकाराम यांनी सन्मार्गाच्या आणि भक्तिरूपी साधनेच्या माध्यमातून समाजाच्या उच्चाटनात, शुद्धता, सन्मान, समर्पण आणि प्रेम यांचा संदेश दिला. त्यांचे अभंग हा भक्तिरूप मार्गाने समाजाला मोक्षाचे संदेश देणारे होते. त्यांचे अभंग फक्त उपास्य देवी-देवतांची स्तुती करीत नव्हते, तर त्यात मानवी जीवनाच्या शाश्वत तत्त्वज्ञानाचा आधार घेतला होता.

तुकारामांचे अभंग – भक्तिरसाचा प्रचार:
तुकाराम हे महान भक्त कवी होते, ज्यांनी 'अभंग' या प्रकारातील काव्य लेखनाची नवा आदर्श स्थापित केला. त्यांचे अभंग हे भक्तिरूपी कवितांचे सर्वोत्तम उदाहरण मानले जातात. त्यात त्यांनी विठोबाच्या परम भक्तीसाठीच एक नवीन यथार्थ मार्ग दाखवला. तुकारामांच्या अभंगांमध्ये एक साधेपण आणि शुद्धता असते, ज्यामुळे सामान्य जनतेला त्यांच्या अध्यात्मिक उन्नतीसाठी एक मार्ग सापडला.

तुकारामांच्या अभंगातील "रामकृष्णहरी" किंवा "विठोबा, तुकारामांचा विठोबा" यांसारखे शब्द भक्तीच्या शुद्धतेचे प्रतीक बनले. हे अभंग लोकांच्या हृदयाला स्पर्श करत, त्यांना भक्तिरुपी प्रेम आणि निष्ठा साधण्यासाठी प्रेरित करत. तुकारामांचे अभंग लोकांच्या दैनंदिन जीवनातील मार्गदर्शन बनले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.12.2024-बुधवार.
===========================================