दिन-विशेष-लेख-31 DECEMBER - वायचाच राज्यव्यवस्थेतील महत्त्वपूर्ण बदल (१९९१)-

[Atul Kaviraje]

वायचाच राज्यव्यवस्थेतील महत्त्वपूर्ण बदल (१९९१)-

३१ डिसेंबर १९९१ रोजी, सोव्हिएत युनियनचा औपचारिकपणे समाप्त झाला आणि यापुढे रशिया आणि इतर सोव्हिएत देश स्वतंत्र झाले. हे एक ऐतिहासिक क्षण होते, ज्यामुळे जागतिक राजकारणात मोठा बदल झाला. 🇷🇺🛑

31 DECEMBER - वायचाच राज्यव्यवस्थेतील महत्त्वपूर्ण बदल (१९९१)-

३१ डिसेंबर १९९१ रोजी, सोव्हिएत युनियनचा औपचारिकपणे समाप्त झाला, आणि यापुढे रशिया आणि इतर सोव्हिएत देश स्वतंत्र झाले. या ऐतिहासिक घटनेने जागतिक राजकारणात एक मोठा बदल घडवला, ज्यामुळे शीतयुद्धाच्या काळाच्या समाप्तीला चिन्हांकित करण्यात आले. सोव्हिएत युनियनचे विघटन, या कालखंडातील सर्वात मोठ्या राजकीय घटनांपैकी एक ठरले.

१. परिचय:
सोव्हिएत युनियन, १९२२ मध्ये स्थापन झाले, हे एक कम्युनिस्ट सरकार होते जे पूर्व युरोप आणि मध्य आशियामधील विविध देशांचा समावेश करत होते. या संघटनेच्या अंतर्गत, रशिया आणि इतर सोव्हिएत रिपब्लिक एकत्र काम करत होते. पण १९८० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात, मिखाइल गोर्बाचोव यांच्या नेतृत्वाखाली विविध सुधारणा झाल्या, ज्यामुळे सोव्हिएत युनियनचा विघटनाचा मार्ग तयार झाला. ३१ डिसेंबर १९९१ रोजी या संघटनेचा औपचारिकपणे समाप्त झाला.

२. मुख्य मुद्दे:
सोव्हिएत युनियनचे विघटन: सोव्हिएत युनियनचा विघटन १९९१ मध्ये झालं, जे मुख्यतः आर्थिक, सामाजिक आणि राजकीय कारणांमुळे घडले. गोर्बाचोव यांच्या "पेरेस्त्रोइका" (पुनर्रचना) आणि "ग्लासनोस्त" (उघडपण) या धोरणांनी समाजातील तणाव वाढवले, आणि त्यामुळे स्वतंत्रतेच्या लाटेने विविध सोव्हिएत रिपब्लिकला स्वतंत्र होण्याची प्रेरणा मिळाली.

रशिया आणि इतर देशांचे स्वतंत्र होणे: सोव्हिएत युनियनच्या समाप्तीनंतर, रशिया आणि इतर सोव्हिएत रिपब्लिक्स स्वतंत्र झाले. यामुळे जगभरातील शक्तींचे वितरण बदलले आणि जागतिक राजकारणात नवे समीकरण निर्माण झाले. रशियाने एक नवा स्वतंत्र राज्य म्हणून काम सुरू केले, आणि इतर देशांनीही स्वतंत्रता प्राप्त केली.

जागतिक राजकारणातील बदल: सोव्हिएत युनियनच्या समाप्तीनंतर, शीतयुद्धाच्या युगाचा समारोप झाला आणि अमेरिका एक अशीच एकमात्र महाशक्ती म्हणून उभी राहिली. यामुळे जागतिक पातळीवर पश्चिम आणि पूर्व युरोपमध्ये नवीन राजकीय स्थिती तयार झाली. युक्रेन, बाल्टिक स्टेट्स (लात्विया, लिथुआनिया, एस्टोनिया) आणि मध्य आशियातील इतर राष्ट्रांनी स्वातंत्र्य मिळवले, आणि अनेक नव्या सार्वभौम राष्ट्रांची स्थापना झाली.

३. प्रतिक्रिया आणि प्रभाव:
आर्थिक प्रभाव: सोव्हिएत युनियनच्या संपुष्टात येण्याने रशिया आणि इतर सोव्हिएत देशांवर आर्थिक संकटे आणली. यामुळे त्या देशांच्या सामाजिक आणि आर्थिक संरचनेमध्ये मोठे बदल झाले. रशियाला नवीन पद्धतीच्या बाजार अर्थव्यवस्थेचा स्वीकार करावा लागला, आणि त्याचे परिणाम त्या देशाच्या नागरिकांच्या जीवनमानावर झाले.

सैन्य आणि सुरक्षेवर प्रभाव: सोव्हिएत युनियनच्या विघटनामुळे, त्याच्या विशाल सैन्याची स्थिती अव्यवस्थित झाली. या संघटनेने राखलेल्या अण्वस्त्रांच्या संचाला कमी करण्याच्या दिशेने अनेक आंतरराष्ट्रीय करार केले गेले.

आंतरराष्ट्रीय संबंध: सोव्हिएत युनियनच्या समारोपामुळे, नव्या राष्ट्रांमध्ये राष्ट्रनिर्माण आणि आंतरराष्ट्रीय संबंधांमध्ये अनेक आव्हाने उभी राहिली. रशिया आणि अमेरिका यांच्यातील संबंधांमध्ये नवे तणाव आणि संवादाच्या संधी निर्माण झाल्या.

४. निष्कर्ष आणि समारोप:
सोव्हिएत युनियनच्या ३१ डिसेंबर १९९१ रोजीच्या औपचारिक विघटनाने जागतिक पातळीवर एक ऐतिहासिक परिवर्तन घडवले. शीतयुद्धाच्या काळात ज्या दोन ध्रुवांवर जगाचे राजकारण आधारित होते, त्या अमेरिकेच्या नेतृत्वाखालील पश्चिमी देश आणि सोव्हिएत युनियन, त्याच शीतयुद्धाच्या समाप्तीला सुरुवात झाली. सोव्हिएत युनियनचे विघटन ही एक अशी घटना होती, जी आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत पातळीवर अनेक महत्त्वाच्या बदलांचा कारणीभूत ठरली.

📚 संदर्भ:
"The Collapse of the Soviet Union" - Analysis of the political, economic, and social causes behind the breakup.
"Perestroika and Glasnost: Gorbachev's Reforms and the Fall of the Soviet Union" - Study of the reforms that led to the dissolution.

🇷🇺🛑 सिंबॉल्स: 🇷🇺🛑

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-31.12.2024-मंगळवार.
===========================================