विष्णूचे श्रीमद्भगवद्गीतेतील संदेश-

[Atul Kaviraje]

विष्णूचे श्रीमद्भगवद्गीतेतील संदेश-
(The Message of Lord Vishnu in the Bhagavad Gita)

श्रीमद्भगवद्गीता ही हिंदू धर्माची एक अत्यंत महत्वपूर्ण आणि दिव्य ग्रंथ आहे. या ग्रंथातील संवाद अर्जुन आणि भगवान श्री कृष्ण यामधील आहे. भगवद्गीतेत भगवान विष्णूने आपल्याला केवळ भौतिक जीवनाचे मार्गदर्शनच नाही, तर आध्यात्मिक जीवनाच्या सर्व पैलूंवर चर्चा केली आहे. भगवान विष्णूने अर्जुनाला, जो युद्धभूमीवर मनस्थिती गमावून निराश होतो, त्याला जीवनाचे आणि कर्तव्याचे उच्चतम सत्य दाखवले. भगवद्गीतेतील संदेश हे संपूर्ण मानवतेसाठी आदर्श आणि मार्गदर्शन आहे.

भगवान विष्णूचे जीवनदर्शन आणि संदेश

भगवान विष्णूने श्रीमद्भगवद्गीतेत अनेक तत्त्वज्ञानाचे गूढ उलगडले आहे. गीतेतील संदेश एका व्यक्तीच्या आध्यात्मिक उन्नतीसाठी, मानसिक शांतीसाठी आणि जीवनाच्या कर्तव्याचे पालन करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. विष्णूच्या संदेशात काही प्रमुख तत्त्वे आणि उपदेश आहेत:

1. धर्माचे पालन (Duty and Righteousness):
भगवान विष्णूने गीतेत सर्वप्रथम अर्जुनाला धर्म आणि कर्तव्याच्या महत्त्वावर बल दिला. त्यांनी सांगितले की प्रत्येक व्यक्तीचे एक कर्तव्य असते आणि ते कर्तव्य निभवणे आवश्यक आहे, कारण कर्तव्य पालनाने जीवनाचे उच्चतम उद्दिष्ट साधता येते. विष्णू म्हणतात,
"तुम्ही कर्तव्य पार पाडा, तेच जीवनाचे परम धर्म आहे."
भगवान विष्णूने अर्जुनाला युद्ध भूमीवर युद्ध करण्यासाठी सांगितले कारण ते त्याचे धर्म होते. जीवनातील प्रत्येक कर्म केले पाहिजे, परंतु त्याचा उद्देश त्याच्याशी संबंधित असलेल्या धर्माशी सुसंगत असावा लागतो.

2. निराकार ईश्वरत्वाची अनुभूती (Realization of the Formless God):
भगवान विष्णूने गीतेत कर्मयोग आणि भक्तियोग यांचे महत्त्व सांगितले. ते सांगतात की भगवान सर्वत्र विद्यमान आहेत आणि प्रत्येक प्राणी त्यांच्या आत आहे. ते स्वतःला सर्वप्रथम निराकार रूपात दाखवतात. अर्जुनाला स्वतःच्या अंतरात्म्यात भगवान विष्णूचे दर्शन घडवताना ते सांगतात,
"अहम् सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्वं प्रवर्तते।"
अर्थात, "मीच सृष्टीचे कारण आहे, मीच प्रत्येक गोष्टीचे केंद्र आहे." गीतेतील या विचारामुळे भक्तांना ते सर्वदूर साकार आणि निराकार रूपात उपस्थित असतात.

3. योगाचे महत्व (Importance of Yoga):
भगवान विष्णूने गीतेत वेगवेगळ्या प्रकारच्या योगांचा, जसे की कर्मयोग, भक्तियोग, ज्ञानयोग आणि ध्यानयोग यांचा महत्त्वपूर्ण उल्लेख केला. विष्णू म्हणतात,
"योगः कर्मसु कौशलम्"
अर्थात, "योग म्हणजे कर्म करतांना तज्ञता आणि कुशलता." याचा अर्थ, जीवनातील प्रत्येक कार्य करतांना त्यात सर्वोत्तम प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. कर्म करतांना त्याचे फल न पाहता, त्याच कार्यात आत्मसंतुष्टी मिळवणे हे कर्मयोगाचे तत्त्व आहे. भक्तियोगात भगवान विष्णूच्या भक्ति आणि श्रद्धेने व्यक्ती आत्मसाक्षात्कार करू शकतो.

4. निराकारता आणि निर्लेपता (Detachment and Renunciation):
भगवान विष्णू सांगतात की कर्म केले तरी त्याला त्याच्या फळाशी निर्लेप राहून केले पाहिजे. श्री कृष्ण अर्जुनाला सांगतात,
"कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन"
अर्थात, "तुम्ही फळांची आशा न करता तुमचे कर्म करा." गीतेमध्ये हे दाखवले गेले आहे की शुद्ध कर्म करणे आवश्यक आहे, त्यावरून फळांची अपेक्षा किंवा आत्मसंतोष मिळवणे, हे महत्वाचे नाही. जर एखादी व्यक्ती या तत्त्वावर विश्वास ठेवून कार्य करतील, तर त्याला मानसिक शांती आणि संतोष प्राप्त होतो.

5. भक्तिरूप ईश्वर सेवा (Service to God through Devotion):
भगवान विष्णूने भक्तिरूप सेवा ही जीवनाच्या उच्चतम उद्दिष्टापर्यंत पोहोचण्याचा मार्ग म्हणून सांगितला आहे. श्री कृष्ण म्हणतात,
"अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाहं पर्युपासते।"
अर्थात, "जे लोक माझ्याच ध्यानात आणि भक्ति मध्ये रत असतात, त्यांना मी सदैव मदत करतो आणि त्यांचे सर्व पाप नष्ट करतो." भक्तियोगामुळे भक्ताला श्री कृष्णाचे साक्षात्कार मिळते आणि तो परमात्म्याशी एकात्म होतो.

6. आध्यात्मिक दृषटिकोन (Spiritual Perspective):
भगवान विष्णूने गीतेत सर्व जगाच्या वास्तवतेचा आंतरदृषटिकोन सांगितला आहे. जीवन, मृत्यू, जन्म आणि पुनर्जन्म याच्या गाभ्यातील सत्य दाखवले. ते सांगतात,
"न जायते म्रियते वा कदाचन"
अर्थात, "आत्मा जन्माला येत नाही आणि तो कधीच मरण पावत नाही." या तत्त्वज्ञानाच्या माध्यमातून विष्णूने जीवनाच्या चक्राचा अर्थ आणि आत्म्याच्या अमरतेचे दर्शन केले आहे.

उदाहरण:
विष्णूचे संदेश गीतेमध्ये अनेक ठिकाणी स्पष्टपणे दिले आहेत. उदाहरणार्थ, जब अर्जुन युद्धभूमीवर त्याच्या कुटुंबाशी लढण्याची चिंता करत होता, त्यावेळी भगवान श्री कृष्णाने त्याला गीतेतील उपदेश देऊन सांगितले की, कर्म हे प्रत्येक व्यक्तीचे धर्म आहे आणि त्याला योग्य रीतीने पार करणे आवश्यक आहे. अर्जुनाला आपल्या कर्तव्याचे महत्त्व समजवून देताना, श्री कृष्णाने त्याला जीवनाच्या प्रत्येक पैलूत योग्य मार्गदर्शन केले.

निष्कर्ष:

श्रीमद्भगवद्गीतेतील भगवान विष्णूचे संदेश हे जीवनातील सर्वोत्तम मार्गदर्शक आहेत. त्यात दिलेले तत्त्वज्ञान आणि विचार व्यक्तीच्या आध्यात्मिक उन्नतीसाठी, मानसिक शांतीसाठी आणि व्यक्तिमत्वाच्या विकासासाठी अत्यंत आवश्यक आहेत. भगवान विष्णूने कर्म, भक्ति, ज्ञान आणि ध्यान यांद्वारे जीवनात सुसंवाद साधण्याचा मार्ग दाखवला. त्यांचे गीतेतील उपदेश जीवनातील सर्व अडचणींवर मात करण्याचा, आत्मविश्वास निर्माण करण्याचा आणि आत्मज्ञान प्राप्त करण्याचा अद्वितीय मार्ग आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.01.2025-बुधवार.
===========================================