अंबाबाईच्या ‘नवरात्र महोत्सवाचे महत्त्व’-

[Atul Kaviraje]

अंबाबाईच्या 'नवरात्र महोत्सवI'चे महत्त्व-
(The Importance of Ambabai's 'Navratri Festival')

अंबाबाईच्या 'नवरात्र महोत्सवाचे महत्त्व'-

प्रस्तावना:

अंबाबाई किंवा देवी अम्बा हे भारतीय उपमहाद्वीपातील अत्यंत पूज्य देवी आहेत. विशेषतः महाराष्ट्रात अंबाबाईची पूजा मोठ्या श्रद्धेने केली जाते. या देवीची पूजा नवरात्र महोत्सवाच्या काळात विशेष महत्त्वाची आहे. देवी अंबाबाईच्या नवरात्र महोत्सवात तिच्या शक्तीचा उद्घाटन केला जातो आणि भक्त तिच्या दिव्य आशीर्वादासाठी प्रार्थना करतात. नवरात्र महोत्सव ह्या देवीच्या सर्वांगीण शक्तीचे प्रतीक आहे, ज्यामध्ये भक्त तिच्या विविध रूपांमध्ये उपास्य करतात आणि तिच्या आशीर्वादाने जीवनातील अडचणींचा नाश होतो. या लेखात अंबाबाईच्या नवरात्र महोत्सवाचे महत्त्व, त्याचे धार्मिक, सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक प्रभाव, तसेच त्यासोबत असलेल्या विविध विधींचा समावेश करण्यात आलेला आहे.

नवरात्र महोत्सवाचे धार्मिक महत्त्व:

देवीच्या शक्तीचा उत्सव: नवरात्र महोत्सव देवीच्या शक्तीचा उत्सव आहे. ह्या दरम्यान देवीच्या नवविध रूपांची पूजा केली जाते, ज्यात देवी दुर्गा, देवी लक्ष्मी, देवी सरस्वती आणि देवी काली यांचा समावेश असतो. अंबाबाई ह्या देवीच्या सर्वोच्च रूपात पूजनीय आहे. नवरात्र महोत्सवाचे धार्मिक महत्त्व म्हणजे देवीच्या शक्तीची पूजा करून जीवनातील सर्व अडचणी आणि पापांचा नाश होतो. नवरात्र म्हणजे नव्हे फक्त पवित्रता आणि आध्यात्मिक जागृतीचे पर्व आहे, तर ती आत्मशुद्धी आणि अध्यात्मिक उन्नतीचा एक अनमोल साधन आहे.

शक्तिपूजनाचा महत्त्वपूर्ण काळ: नवरात्र महोत्सव शक्तिपूजनाचा काळ म्हणून ओळखला जातो. देवी अंबाबाईचे स्वरूप 'शक्ती'चे प्रतीक आहे, ज्यामुळे भक्त तिच्या पूजा आणि ध्यानाद्वारे मानसिक, शारीरिक आणि आध्यात्मिक शक्ती प्राप्त करतात. या काळात विशेष मंत्रोच्चार, आरती आणि पूजा विधी केले जातात, जे भक्तांना समृद्धी, सुख-शांती आणि आरोग्य प्राप्त होण्यास सहाय्य करतात.

नवरात्र महोत्सवाचे सांस्कृतिक महत्त्व:

सामाजिक एकतेचे प्रतीक: नवरात्र महोत्सव महाराष्ट्रात सर्व धर्म, जात आणि पंथांमध्ये सामूहिक उत्सव म्हणून साजरा केला जातो. समाजातील सर्व लोक एकत्र येऊन देवीच्या पूजेमध्ये भाग घेतात. विविध समाजिक गट, कुटुंबे आणि मित्रपरिवार यांच्यात एकता आणि आपुलकी निर्माण होते. हे एक महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक महत्त्व आहे, कारण उत्सवाच्या माध्यमातून समाजाच्या प्रत्येक घटकाला एकत्र आणले जाते.

तिळगुळ आणि भेटवस्तू:
नवरात्र महोत्सवाच्या अखेरीस तिळगुळ किंवा शाकाहारी पदार्थांची देवतेला अर्पण केली जातात. हा एक सामाजिक संस्कार आहे ज्यामुळे नवीन वर्षाच्या प्रारंभासोबत नवीन शुभेच्छा दिल्या जातात. हे खूप महत्त्वाचे आहे कारण या प्रकारच्या सांस्कृतिक प्रथांमुळे एकमेकांमध्ये सौहार्द आणि प्रेम वाढते.

नवरात्र महोत्सवाचे आध्यात्मिक महत्त्व:

आध्यात्मिक शुद्धता:
नवरात्र महोत्सवाचा मुख्य उद्देश आत्मिक शुद्धता साधणे आहे. या काळात भक्त व्रत घेतात, उपवासी राहतात, आणि शुद्ध आहार घेतात. देवी अंबाबाईच्या पूजा विधीमध्ये ध्यान, जप, मंत्रोच्चार आणि प्रार्थना यांचा समावेश होतो. यामुळे भक्तांचा मानसिक शुद्धता साधली जाते आणि त्यांना जीवनातील सर्व अडचणींवर मात करण्याची शक्ती प्राप्त होते. भक्ती आणि ध्यानाचे सामर्थ्य विकसित करून भक्त परमात्मा सोबत एका गहन कनेक्शनमध्ये जातात.

आध्यात्मिक उन्नती:
नवरात्र महोत्सवाच्या काळात देवी अंबाबाईच्या पूजेच्या माध्यमातून आध्यात्मिक उन्नती साधता येते. देवीची आराधना करतांना भक्त शांती आणि समृद्धीचा अनुभव घेतात. पंढरपूर आणि सातारा सारख्या धार्मिक स्थळांवर या दिवशी भक्तांची वर्दळ असते. त्यांना या दिवशी देवीचे दर्शन घेण्याची विशेष कृपा मिळते. यामुळे त्यांचे जीवन सुसंस्कृत आणि आध्यात्मिकदृष्ट्या प्रगल्भ होते.

उदाहरण:

अंबाबाईच्या जत्रेतील पूजन:
अंबाबाईच्या नवरात्र महोत्सवाच्या वेळी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे जत्रा आणि देवीची पूजा. विशेषतः शिराळा, कोल्हापूर आणि पंढरपूर येथील अंबाबाई मंदिरांमध्ये नवरात्र महोत्सव धूमधामात साजरा केला जातो. या जत्रांमध्ये लाखो भक्त देवी अंबाबाईच्या दर्शनासाठी येतात आणि अनेक धार्मिक विधी पार पडतात. भक्त पूजा करून देवीच्या आशीर्वादाने आपले पाप नष्ट करण्याची आणि जीवनातील समृद्धी प्राप्त करण्याची आशा व्यक्त करतात.

नवरात्र महोत्सवाच्या काळातील व्रत:
अनेक भक्त या काळात व्रत घेतात. यात उपवासी राहून, शुद्ध आहार घेऊन, सर्व दिनचर्या भक्तिपूर्ण करते. नवरात्र महोत्सव ह्या आध्यात्मिक व्रताच्या माध्यमातून भक्त एकाग्रतेने देवी अंबाबाईची पूजा करतात. या व्रताद्वारे त्यांचे जीवन पवित्र होते आणि त्यांना आध्यात्मिक उन्नती मिळते.

निष्कर्ष:
अंबाबाईच्या नवरात्र महोत्सवाचे महत्त्व धार्मिक, सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक दृष्टिकोनातून अत्यंत प्रगल्भ आहे. देवी अंबाबाईची पूजा या काळात भक्तांचे जीवन समृद्ध, शक्तिशाली आणि पूर्ण होण्याची संधी देतो. नवरात्र महोत्सव हे एक अद्वितीय पर्व आहे, ज्याद्वारे समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला सकारात्मकतेकडे वळवले जाते. देवीच्या आशीर्वादाने जीवनातील प्रत्येक अडचण दूर होते आणि भक्त शुद्धतेच्या, सामूहिकतेच्या आणि आध्यात्मिक उन्नतीच्या मार्गावर जाऊन आपले जीवन समृद्ध करतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.01.2025-शुक्रवार.
===========================================