जागतिक ब्रेल दिवस – ४ जानेवारी , २०२५-

[Atul Kaviraje]

जागतिक ब्रेल दिवस -

जागतिक ब्रेल दिवस – ४ जानेवारी , २०२५-

परिचय:

ब्रेल हे एक विश्वप्रसिद्ध लिपी आहे जी नेत्रहीन किंवा दृष्टिहीन व्यक्तींना लेखन व वाचनाच्या क्षेत्रात समाविष्ट करण्यासाठी डॉ. लुईस ब्रेल यांनी विकसित केली होती. ब्रेलच्या पद्धतीने, व्यक्ती अपारदर्शक बिंदूंवर आधारित अक्षरांची ओळख करून वाचन व लेखन करू शकतात. ४ डिसेंबर हा दिवस "जागतिक ब्रेल दिवस" म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी, ब्रेल लिपीच्या महत्त्वाबद्दल जागरूकता वाढवण्याचे आणि नेत्रहीन व्यक्तींना समान हक्कांची माहिती देण्याचे काम केले जाते.

ब्रेल लिपीचा इतिहास:

ब्रेल लिपीचा शोध १८२४ मध्ये फ्रेंच शाळेतील विद्यार्थी लुईस ब्रेल यांनी केला. ब्रेल खुद्द एक नेत्रहीन व्यक्ती होते, आणि त्यांना असे एक साधन हवे होते ज्यामुळे ते संप्रेषण साधू शकतील. प्रारंभिक काळात ब्रेल लिपीला फारसा स्वीकारले गेले नाही, परंतु आपल्या संघर्षाने आणि कष्टाने लुईस ब्रेल यांनी अखेर या लिपीला मान्यता मिळवून दिली.

ब्रेल लिपी एक पद्धत आहे ज्यात ६ बिंदूंचा वापर करून प्रत्येक अक्षर, संख्या, चिन्ह इत्यादी तयार केले जातात. प्रत्येक ६ बिंदूंचा एक २ x ३ ग्रिड तयार होतो, आणि प्रत्येक ग्रिडचे विशिष्ट संयोजन अक्षर, अंक, वा चिन्ह दर्शविते. यामुळे दृष्टिहीन व्यक्ती वाचन आणि लेखन करू शकतात.

जागतिक ब्रेल दिवसाचे महत्त्व:

जागतिक ब्रेल दिवस साजरा करण्याचा मुख्य उद्देश ब्रेल लिपीची जागरूकता वाढवणे आणि त्या वापरणाऱ्या व्यक्तींच्या जीवनात सुधारणा घडवून आणणे आहे. २०२५ मध्ये या दिवसाच्या संदर्भात जागतिक पातळीवर अनेक शैक्षणिक कार्यक्रम, चर्चासत्रे, कार्यशाळा आणि पाटी बनवण्याच्या कार्यशाळा आयोजित केल्या जातात.

ब्रेल लिपी केवळ एक वाचन किंवा लेखन पद्धतच नाही, तर ती दृष्टिहीन व्यक्तींना एक असा सामर्थ्य देते ज्यामुळे ते समाजाच्या मुख्य प्रवाहात सहभागी होऊ शकतात. त्यामुळे ब्रेल दिवस हे "समाजातील समावेशकता आणि समानता" या दृष्टीकोनातून महत्त्वपूर्ण ठरते.

ब्रेल लिपीचे वापर व महत्त्व:

ब्रेल लिपीचा वापर शालेय अभ्यासक्रमांपासून ते रोजच्या जीवनाच्या दैनंदिन क्रियाकलापांपर्यंत केला जातो. केवळ वाचन-लेखनच नाही, तर ब्रेल पद्धतीने संगीत, गणित आणि विज्ञानाच्या अनेक किमान तत्वांचा समावेश केला जातो. ब्रेल लिपीने नेत्रहीन व्यक्तींना त्यांचे हक्क मागितले आहेत. विविध सरकारी आणि खाजगी संस्था ब्रेल लिपीच्या सहाय्याने त्या व्यक्तींना शैक्षणिक, व्यवसायिक आणि समाजातील वेगवेगळ्या क्षेत्रांमध्ये सक्षम बनवण्यासाठी काम करत आहेत.

उदाहरण:
१. ब्रेल लिपीचा वापर शिक्षण क्षेत्रात: ब्रेल लिपीने अनेक दृष्टिहीन विद्यार्थ्यांना चांगली शैक्षणिक कामगिरी साधण्याची संधी दिली आहे. अनेक शाळांमध्ये ब्रेल लिपीच्या सहाय्याने शिक्षक विद्यार्थ्यांना शिकवतात आणि त्यांना पाण्याप्रमाणे ज्ञानाचा प्रवाह मिळवून देतात. यामुळे दृष्टिहीन व्यक्तींचे शैक्षणिक जीवन अधिक समृद्ध होते.

२. ब्रेल लिपीचा वापर रोजच्या जीवनात: ब्रेल लिपीचा उपयोग दृष्टिहीन व्यक्ती आपल्या रोजच्या जीवनातील विविध गोष्टींमध्ये करतात. जेव्हा ते शॉपिंग करत आहेत, तेव्हा ब्रेल लिपीने वाचलेले लेबल्स, वस्तूंच्या किंमती, औषधांचे नाव इत्यादी बाबी त्यांना अधिक सुस्पष्ट आणि योग्य मार्गदर्शन देतात.

३. ब्रेल लिपीचा वापर टेलिव्हिजन व डिजिटल माध्यमांत: टेलिव्हिजन चॅनेल्स आणि डिजिटल मीडिया हे देखील ब्रेल लिपीचा वापर करून दृश्य सामग्रीच्या टायटल्स, सबटायटल्स इत्यादी सूचना बनवून दृष्टिहीन व्यक्तींसाठी अधिक समावेशी बनवत आहेत.

ब्रेल दिवसाचे उद्दीष्ट:
१. समाजातील जागरूकता वाढवणे: ब्रेल लिपीच्या सहाय्याने, दृष्टिहीन व्यक्तींना समाजातील अन्य व्यक्तींप्रमाणेच योग्य संधी मिळवण्याचा प्रयत्न करण्यात येतो. ४ डिसेंबरचा जागतिक ब्रेल दिवस त्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

२. ब्रेल लिपीचा प्रचार करणे: दृष्टिहीन व्यक्तींना आपली विचारशक्ती, आवडी-निवडी, व्यक्तिमत्त्व इत्यादी प्रदर्शित करण्याची संधी मिळावी यासाठी ब्रेल लिपीचा प्रचार करणे आवश्यक आहे.

३. समाजातील समावेशकता आणणे: ब्रेल लिपीच्या वापराने दृष्टिहीन व्यक्तीही पूर्णत: स्वतंत्र आणि आत्मनिर्भर होऊ शकतात. त्यांना त्यांच्या समकक्ष व्यक्तींशी संवाद साधता येतो आणि ते समाजात योग्य स्थान प्राप्त करतात.

निष्कर्ष:
जागतिक ब्रेल दिवस एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे, जो दृष्टिहीन व्यक्तींच्या जीवनातील अडचणी दूर करण्यासाठी आणि त्यांना समाजात पूर्ण रूपात समाविष्ट करण्यासाठी प्रेरणा देतो. लुईस ब्रेल यांचे कार्य आजही लाखो दृष्टिहीन व्यक्तींना शिक्षा, स्वतंत्रता आणि आत्मविश्वास देत आहे. ब्रेल लिपीने आपल्या जीवनात अनेक व्यक्तींना संजीवनी दिली आहे आणि ती भविष्यकालीन दृष्टिहीन व्यक्तींसाठी संधीच्या दारांना उघडत राहील.

"ब्रेल दिवस" हे एक संदेश आहे की, प्रत्येक व्यक्तीला समान अधिकार आणि संधी मिळायला हवी आणि त्या मार्गावर ब्रेल लिपी एक महत्त्वपूर्ण साधन ठरते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.01.2025-शनिवार.
===========================================