राष्ट्रीय पक्षी दिवस – ५ जानेवारी २०२५:-

[Atul Kaviraje]

राष्ट्रीय पक्षी दिवस-

राष्ट्रीय पक्षी दिवस – ५ जानेवारी २०२५:-

महत्त्व:

पक्षी हा पर्यावरणाचा अत्यंत महत्त्वपूर्ण घटक आहे. त्यांच्या अस्तित्वामुळे निसर्गाचे संतुलन राखले जाते, आणि विविध जैविक प्रणालींच्या कार्यक्षमतेमध्ये ते महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. प्रत्येक देशाचा, प्रत्येक प्रदेशाचा, आणि प्रत्येक राज्याचा आपला एक राष्ट्रीय पक्षी असतो, जो त्या ठिकाणच्या जैविक विविधतेचा प्रतीक असतो. भारत देशाच्या संदर्भात, राष्ट्रीय पक्षी म्हणून "मोर" (Peacock) निवडले गेले आहे.

राष्ट्रीय पक्षी दिवस (५ जानेवारी) हा दिवस भारतातील पक्षीप्रेमींसाठी, पर्यावरणप्रेमींसाठी, आणि सर्व नागरिकांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे. हा दिवस पक्षी संवर्धन, पक्ष्यांच्या विविध जातींचे संरक्षण आणि निसर्गाचे संरक्षण करण्याच्या महत्त्वाबद्दल जनजागृती करण्यासाठी साजरा केला जातो.

५ जानेवारी हा दिवस भारतीय पक्षीप्रेमी आणि संरक्षणकारांसाठी एक महत्वपूर्ण दिन आहे. याच दिवशी १९५३ मध्ये भारतीय पक्षीमित्र संदीप जोशी यांच्या नेतृत्वाखाली पक्ष्यांच्या संरक्षणासाठी जागरूकता निर्माण करण्याच्या उद्देशाने पहिला राष्ट्रीय पक्षी दिवस साजरा करण्यात आला. भारत सरकारने पक्षी संरक्षण, जतन आणि संवर्धनाचे महत्त्व लक्षात घेऊन दरवर्षी हा दिवस साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.

उदाहरणे:

भारताच्या राष्ट्रीय पक्षी, "मोर", हा एक सुंदर आणि रंगीबेरंगी पक्षी आहे, जो भारतीय संस्कृती, कला आणि साहित्याचा एक भाग बनला आहे. मोर केवळ त्याच्या भव्यपणासाठीच नाही, तर त्याच्या अनोख्या अंगप्रत्यंगासाठीही प्रसिद्ध आहे. मोराच्या पिसा व त्याच्या नृत्याचे चित्रण भारतीय कला आणि लोककलेमध्ये अनेकदा करण्यात आले आहे. मोराला भारतीय संस्कृतीत शुभंकर मानले जाते, आणि तो भगवान श्री गणेशाचा वाहन म्हणून ओळखला जातो.

पक्ष्यांचे महत्व केवळ सुंदरतेच्या दृष्टीने नाही, तर ते आपल्या पर्यावरणाच्या सुरक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण आहेत. पक्षी प्रदूषण नियंत्रण, बीजांची पेरणी, कीटक नियंत्रण आणि वनस्पतींचे परागीकरण या कामांत महत्त्वाची भूमिका पार करतात.

राष्ट्रीय पक्षी दिवसाचे उद्दीष्टे:

पक्षी संरक्षण:
पक्ष्यांचा हक्क असलेल्या जंगलांची आणि हवेची शुद्धता राखणे, तसेच त्यांच्या निवासस्थानांच्या संरक्षणाची आवश्यकता लक्षात घेणे.

जैविक विविधता वाढवणे:
पक्ष्यांच्या विविध जातींचे संरक्षण करणे आणि त्यांना जैविक विविधतेच्या महत्त्वपूर्ण घटक म्हणून वाढवणे.

जागरूकता निर्माण करणे:
पक्ष्यांच्या महत्त्वाबद्दल जनजागृती करणे, त्यांचे वावरण व पर्यावरणातील भूमिका अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेणे.

निसर्ग संरक्षणाची प्रेरणा देणे:
निसर्गाचा आदर राखणे आणि निसर्गासंबंधी शास्त्रीयदृष्टीने व पर्यावरणीय दृष्टीने अधिक विचारशील होणे.

पर्यावरणशास्त्र व संरक्षण यांना प्रोत्साहन देणे:
पक्ष्यांचे संरक्षण हे पर्यावरण संरक्षणाचा एक भाग आहे, यासाठी शाळांमध्ये, महाविद्यालयांमध्ये, आणि संस्थांमध्ये जागरूकता कार्यक्रम आयोजित करणे.

विवेचन:

राष्ट्रीय पक्षी दिवस हे एक ठराविक दिवस असला तरी तो एक दीर्घकालीन दृषटिकोनातून पक्ष्यांच्या संरक्षणावर अधिक लक्ष देण्याचे कारण बनतो. आपण सर्वांनीच या दिवसाचे महत्त्व समजून पक्ष्यांशी संबंधित असलेल्या विविध समस्या आणि आव्हानांची चर्चा करायला हवी. आपल्याला भारतीय पक्ष्यांची आणि विविध पर्यावरणीय घटकांची जाणीव होऊन, आपले पर्यावरण अधिक समृद्ध करण्यासाठी, आणि पक्ष्यांचे संरक्षण करण्यासाठी पुढे येणे आवश्यक आहे.

दुसऱ्या बाजूला, शहरीकरण आणि औद्योगिकीकरणामुळे पक्ष्यांच्या नैसर्गिक अधिवासांची मोठ्या प्रमाणावर हानी होत आहे. जंगलांच्या कत्तलीमुळे पक्ष्यांच्या घरांचा नाश झाला आहे. अशा परिस्थितीत, निसर्ग आणि पक्षी यांच्याशी संबंधित योग्य कायदेसंवर्धन आणि संरचनात्मक उपाय यावर विचार करणे गरजेचे आहे.

निष्कर्ष:

राष्ट्रीय पक्षी दिवस ५ जानेवारी हा दिवस आपल्या देशातील पक्ष्यांची विविधता आणि त्यांच्या महत्वाची जाणीव करून देतो. यामुळे आपल्या देशाच्या जैविक विविधतेचा आदर राखण्यासाठी आणि पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी अधिक प्रभावी पद्धतींना प्रोत्साहन मिळते. हा दिवस केवळ पक्ष्यांच्या संरक्षणाबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठीच नव्हे, तर निसर्ग व पर्यावरणाच्या समतोल आणि संरक्षणासाठी प्रेरणा देतो. तुम्ही देखील या दिवसाच्या निमित्ताने पक्ष्यांशी संबंधित कार्यक्रमांना हजेरी लावू शकता आणि पक्ष्यांची काळजी घेण्यासाठी पुढे येऊ शकता.

"पक्षी आणि पर्यावरण, हे दोन्ही जिवंत ठेवण्यासाठी आपल्याला एकत्र काम करणे आवश्यक आहे!" 🦚🌍

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.01.2025-रविवार.
===========================================