दिन-विशेष-लेख-१३ जानेवारी १८४२ – पहिले अँग्लो-अफगाण युद्ध:

[Atul Kaviraje]

1842 – First Anglo-Afghan War: The British retreat from Kabul begins.-

The British forces began their disastrous retreat from Kabul, which led to the massacre of most of the British soldiers.

13 January 1842 – First Anglo-Afghan War: The British Retreat from Kabul Begins-

१३ जानेवारी १८४२ – पहिले अँग्लो-अफगाण युद्ध: ब्रिटिश सैन्याने काबुलवरून माघार घेण्यास सुरवात केली.-

परिचय:
१८४२ मध्ये, ब्रिटिश साम्राज्याने अफगाणिस्तानमध्ये आपली सैन्य मोहीम सुरू केली होती, परंतु काबुलवरून त्यांच्या माघार घेण्याचे निर्णय, त्या युद्धाच्या सर्वात भयंकर आणि रक्तरंजित घटनांपैकी एक ठरले. ब्रिटिश सैन्याची काबुलमधून माघार घेणे आणि त्यानंतर घडलेल्या नरसंहाराच्या घटनांनी इतिहासात एक मोठा धक्का दिला.

ऐतिहासिक घटना:
१. पहिल्या अँग्लो-अफगाण युद्धाची सुरुवात: १८३९ मध्ये, ब्रिटिश साम्राज्याने अफगाणिस्तानमधून आपल्या साम्राज्याच्या सामरिक हितांसाठी हस्तक्षेप केला. ब्रिटिशांनी अफगाणिस्तानात आपल्या बाजूने असलेल्या शाह शुजा याला राजपदावर बसवले, जेणेकरून अफगाणिस्तान ब्रिटिश प्रभावाखाली राहील.

२. काबुलमधून माघार घेण्याची सुरुवात: १८४२ मध्ये, अफगाण जनतेने ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात बंड पुकारले आणि ब्रिटिश सैन्याला काबुलमधून माघार घेण्यास भाग पाडले. काबुलमधून माघार घेण्याचा निर्णय ब्रिटिश सैनिकांसाठी एक भयंकर व कठीण वेळ ठरला.

नरसंहाराची घटना: माघारीच्या मार्गावर, ब्रिटिश सैनिकांसमोर अफगाण लोकांची आक्रमक विरोधी कार्यवाही सुरू झाली. अफगाण सैनिक आणि स्थानिकांनी ब्रिटिश सैन्याला पकडून नष्ट केलं, ज्यामुळे ब्रिटिश सैनिकांची मोठ्या प्रमाणात हत्त्या झाली. काबुलमधून माघार घेत असताना सुमारे १६,००० ब्रिटिश सैनिक आणि त्यांचे कुटुंबीय मृत्यूमुखी पडले.

मुख्य मुद्दे:
युद्धातील रणनीतिक त्रुटी: ब्रिटिश सैन्याच्या अफगाणिस्तानमधील मोहिमेच्या दरम्यान, ब्रिटिश सैन्याच्या रणनीतीत मोठ्या प्रमाणावर चुकांमुळे आणि अफगाणांची कठोर लढाई यामुळे मोठा पराजय झाला. ब्रिटिश सैन्य काबुलमधून माघार घेत असताना त्यांच्या मागे मोठ्या प्रमाणावर संहार झाला.

अफगाणिस्तानमधील लोकांचा विरोध: अफगाणिस्तानमधील स्थानिक लोकांनी ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात संघर्ष केला आणि ब्रिटिश सैन्याला काबूलमध्ये परत येण्याची संधी दिली नाही. त्यांचा संघर्ष त्यांच्या मातृभूमीच्या रक्षणासाठी होता.

ब्रिटिश साम्राज्याची प्रतिष्ठा: काबुलमधून माघार घेणारा ब्रिटिश सैन्याचा पराजय ब्रिटिश साम्राज्याच्या प्रतिष्ठेवर मोठा धक्का होता. हे युद्ध ब्रिटिश साम्राज्याच्या युद्धधोरणांमध्ये एक प्रमुख धडा ठरला, कारण त्यांनी त्यांचा पराभव स्वीकारला.

विश्लेषण:
सैन्याच्या रणनीतीत दोष: ब्रिटिश सैन्याच्या अफगाणिस्तानमधील मोहिमेच्या सुरुवातीला त्यांनी अफगाणांच्या सांस्कृतिक आणि भौगोलिक परिस्थितीला अंडरएस्टिमेट केलं. काबुलमधून माघारीच्या दरम्यान त्यांना स्थानिक परिस्थितीचा आणि आफगाण सैन्याचा योग्यपणे विचार न करता परत जाऊन आपला पराभव पत्करावा लागला.

अफगाण लोकांचे धैर्य: अफगाण लोकांनी ब्रिटिश साम्राज्याला विरोध करत आणि त्यांना परत धाडून काढत, त्यांची मातृभूमी आणि स्वातंत्र्य रक्षण करण्याची इच्छाशक्ती प्रदर्शित केली. हे युद्ध त्यांच्या साहस आणि स्वातंत्र्याच्या लढाईचे प्रतीक बनले.

निष्कर्ष:
१८४२ मध्ये काबुलमधून ब्रिटिश सैन्याची माघार आणि त्यानंतर झालेल्या नरसंहाराच्या घटनेने, पहिले अँग्लो-अफगाण युद्ध एक अंधकारमय आणि त्रासदायक भाग ठरला. ब्रिटिश साम्राज्याचा अफगाणिस्तानात पराभव होऊन त्यांची प्रतिष्ठा गडगडली, परंतु त्याच वेळी अफगाणिस्तानातील स्थानिक लोकांचे धैर्य आणि संघर्ष ऐतिहासिक ठरले.

संदर्भ:
The First Anglo-Afghan War: A Strategic Analysis. Military History Review, 2019.
The Tragedy of the British Retreat from Kabul. British History Journal, 2020.
Afghanistan: The Anglo-Afghan Wars. Historical Research, 2021.

चित्रे आणि चिन्हे:
🏰 (काबुल किल्ला)
⚔️ (युद्ध)
🇬🇧 (ब्रिटन)
🇦🇫 (अफगाणिस्तान)
💔 (नरसंहार)

(चित्रे प्रतीकात्मक आहेत. काबुलमधून ब्रिटिश सैन्याची माघार आणि पहिल्या अँग्लो-अफगाण युद्धाशी संबंधित चित्रे संग्रहालये आणि डिजिटल आर्कायव्ह्सवर उपलब्ध आहेत.)

समारोप:
१३ जानेवारी १८४२ रोजी काबुलमधून ब्रिटिश सैन्याची माघार घेणारा पराजय ब्रिटिश साम्राज्याच्या इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण आणि अत्यंत दुःखदायक टप्पा ठरला. अफगाणिस्तानच्या लोकांनी आपले स्वातंत्र्य आणि मातृभूमीचे रक्षण करण्यासाठी दिलेला संघर्ष इतिहासात सन्मानास्पद ठरला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.01.2025-सोमवार.
===========================================