राजकीय पारदर्शकता आणि लोकशाही-

[Atul Kaviraje]

राजकीय पारदर्शकता आणि लोकशाही-

राजकीय पारदर्शकता म्हणजे शासन व्यवस्थेतील सर्व कामकाज, निर्णय प्रक्रिया, योजनांची माहिती आणि त्याची अंमलबजावणी जनतेला खुली, सुस्पष्ट आणि माहितीपूर्ण असावी, अशी प्रक्रिया. यामुळे नागरिकांना काय चालू आहे हे समजते आणि ते आपल्या हक्कांनुसार निर्णय घेऊ शकतात. लोकशाही हे एक शासन प्रणाली आहे, ज्यात जनतेला आपल्या शासकीय प्रतिनिधींचा निवड करण्याचा हक्क असतो, आणि त्यांच्या विचारांनुसार शासनाचे कार्य चालवले जाते.

राजकीय पारदर्शकता आणि लोकशाही यांचा परस्पर संबंध आहे. ज्या लोकशाही व्यवस्थेत पारदर्शकता नसते, त्या व्यवस्थेत भ्रष्टाचार, दुरुपयोग, आणि गोंधळ वाढतो. पारदर्शकता आणि लोकशाही यांचे संयुक्त अस्तित्व एक इष्टित प्रशासन आणि प्रगल्भ समाज निर्माण करतो.

उदाहरण:
सार्वजनिक नोंदी आणि बैठकांची पारदर्शकता: भारतात, RTI (Right to Information) हा कायदा लोकांना त्यांच्या सरकारच्या कार्यप्रणालीबद्दल माहिती मिळवण्याचा अधिकार देतो. या कायद्यामुळे सरकारच्या कामकाजामध्ये पारदर्शकता निर्माण झाली आहे. लोकांच्या फिडबॅकची आणि मागण्यांची योग्य दखल घेतली जाते.

पारदर्शक निवडणूक प्रक्रिया: भारतात लोकशाहीच्या पद्धतीने होणाऱ्या निवडणुकांमध्ये मतदानाच्या प्रत्येक टप्प्यावर पारदर्शकता ठेवली जाते. मतमोजणी, मतदान यंत्रणा आणि निकाल यांचा खुलासा नेहमीच जनतेसमोर केला जातो.

शासनाच्या योजनांची पारदर्शक अंमलबजावणी: सरकारी योजनांची अंमलबजावणी योग्य प्रकारे पारदर्शक असावी लागते. उदाहरणार्थ, प्रधानमंत्री आवास योजना किंवा स्वच्छ भारत अभियान यामध्ये सरकारने प्रत्येक टप्प्यावर योजनांची माहिती जनतेला दिली आहे.

लघु कविता - राजकीय पारदर्शकता आणि लोकशाही-

पारदर्शकता हवी , सत्ता हातात घेतली,
लोकशाहीच्या ध्वजावर, सत्याची गाथा फडकली।
जनतेला हक्क मिळाले, शासकीय कामात खुलासा,
त्यांच्या विचारात विश्वास वाढला, प्रशासनात नवा वसा ।

निवडणुकीत पारदर्शकता, मतदारांचा आवाज उंचावला ,
समाजातील सर्व स्तराला, न्याय मिळवून दिला।
राजकीय पारदर्शकतेच्या सोबतीने, लोकशाहीचा रंग उभा,
सामाजिक न्याय, मिळाला अनोखI ।

अर्थ:
ही कविता राजकीय पारदर्शकता आणि लोकशाहीच्या महत्त्वाचे दर्शन देते. "पारदर्शकतेची हवी अशी सत्ता हातात घेतली" या ओवीत पारदर्शकतेच्या माध्यमातून सरकारने त्यांची कार्यवाही आणि निर्णय लोकांसमोर मांडले पाहिजे, असे सूचित केले आहे. "निवडणुकीत पारदर्शकता" ही ओवी निवडणूक प्रक्रियेमध्ये पारदर्शकतेची भूमिका दर्शवते, ज्यामुळे जनतेला विश्वास वाटतो.

विवेचन:
राजकीय पारदर्शकता हे लोकशाहीतील एक अत्यंत महत्त्वाचे अंग आहे. लोकशाहीतील पारदर्शकता यामुळे सरकारचे कार्य जनतेसमोर स्पष्ट होते. यामुळे लोकांच्या हक्कांचा आणि अधिकारांचा योग्य वापर होतो, तसेच प्रशासनाच्या कामकाजाची विश्वासार्हता वाढते.

पारदर्शकता नसलेल्या शासनव्यवस्थेत भ्रष्टाचार, अनियमितता आणि असमानता वाढते. म्हणून, लोकशाहीतील प्रत्येक घटक – निवडणुकांची पारदर्शकता, सरकारी योजनांची कार्यवाही, नागरिकांच्या अधिकारांची कदर – यासाठी पारदर्शकतेचा असावा लागतो.

लोकशाही आणि पारदर्शकता यांच्या सहकार्यानेच एक मजबूत, प्रगल्भ आणि सर्वसमावेशक समाज निर्माण होऊ शकतो. जसजशी पारदर्शकता वाढते, तसतशी लोकशाही मजबूत होईल आणि सर्वांसाठी न्याय, समानता आणि विकासाची संधी उपलब्ध होईल.

राजकीय पारदर्शकता आणि लोकशाही हे दोन्ही एकमेकांशी संबंधित असतात. त्यांच्या योग्य समन्वयाने देशाच्या भविष्याचा मार्ग अधिक प्रकाशमय होतो, कारण जनतेला त्यांच्या हक्कांची आणि अधिकारांची माहिती मिळवून त्यांचा योग्य वापर करण्याची संधी मिळते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.01.2025-मंगळवार.
===========================================