शिवाचे नटराज रूप-

[Atul Kaviraje]

शिवाचा नटराज रूप (Shiva as Nataraja - The Cosmic Dancer)-

शिवाचे नटराज रूप हिंदू धर्मातील अत्यंत महत्त्वाचे आणि गूढ प्रतीक आहे. नटराज, म्हणजेच "सार्वभौम नृत्य करणारा" किंवा "सृष्टीचा नर्तक", हे रूप शिवाच्या त्या रूपाचे प्रतीक आहे ज्यामध्ये तो सृष्टीच्या सृष्टीच्या सृजन, पालन आणि संहाराचे कार्य नृत्याच्या रूपात करतो. शिवाचा नटराज रूप म्हणजे ब्रह्मांडाच्या संपूर्ण चक्राचे प्रतिबिंब. नटराज रूपात शिवाचं नृत्य सृष्टीच्या प्रवाहाचा प्रतीक आहे, ज्यामध्ये सृष्टी निर्माण, पालन, संहार, आणि पुनर्निर्माण यांचा समावेश आहे.

शिवाचे नटराज रूप:

1. नटराज रूपाचे प्रतीकात्मक अर्थ:
नटराज रूपामध्ये शिव चार हात आणि एक पाय उचलून नृत्य करत असतो. त्याच्या इतर पायांत एक पाय पृथ्वीवर असतो आणि दुसरा पाय उचललेला असतो, जो संतुलन आणि ब्रह्मांडाच्या चक्राच्या निरंतरतेचे प्रतीक आहे. या रूपाचा अर्थ केवळ नृत्य नाही, तर सृष्टीच्या प्रत्येक चरणाच्या कार्यप्रवाहाशी संबंधित आहे. या नटराज रूपामध्ये खालील प्रमुख घटक आहेत:

उचललेला पाय: शिवाच्या उचललेल्या पायाचा अर्थ संहारक शक्ती आहे. उचललेला पाय त्याच्या संहारक शक्तीला दर्शवितो, ज्याच्या माध्यमातून जुने आणि अनावश्यक घटक नष्ट होतात.
पृथ्वीवर असलेला पाय: पृथ्वीवर ठेवलेला पाय पालनाचे आणि निर्माणाचे प्रतीक आहे. याचा अर्थ सृष्टीच्या जीवनचक्राचे पालन आणि पुनर्निर्माण होणे.
आगीचा घेरा: नटराजाच्या गतीमध्ये असलेल्या आगीचा घेरा हे सर्व विश्वाच्या उत्पत्ती, पालन आणि संहाराचे प्रतीक आहे. आगीचे चक्र म्हणजे सृष्टीच्या अव्याख्याय चक्राची निरंतरता.
तडिताचा हात: शिवाच्या एक हातात तडित किंवा ढाल आहे, जे त्याच्या शक्ती आणि त्याच्या ब्रह्मांडाच्या नियंत्रणाचे प्रतीक आहे.
विनंती करणारा गणेश: शिवाच्या पायाच्या आसपास गणेश हा सिद्ध आहे, जो ज्ञानाचे, शुभकार्याचे आणि आशीर्वादाचे प्रतीक आहे.
शिवाचे चेहरा: शांत, गंभीर आणि ध्यानस्थ असलेला शिवाचा चेहरा या नटराज रूपात त्याच्या शांततेच्या आणि तपस्येच्या शक्तीचे प्रतीक आहे.
शिवाचे नटराज रूप: भव्य अर्थ आणि महत्त्व
शिवाचे नटराज रूप सृष्टीचे चक्र, जीवनाचा समतोल आणि परम ब्रह्मांडाची गती दर्शविते. हे रूप एकाच वेळी सृष्टीचा संहार आणि सृष्टीचे पुनर्निर्माण दर्शवते. नटराजाच्या नृत्याचे प्रत्येक घटक अनेक गूढ आणि वैज्ञानिक तत्त्वांचे प्रतीक आहेत, जे केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातूनच नाही, तर तात्त्विक आणि ब्रह्मांडिक दृष्टीकोणातूनही महत्त्वपूर्ण आहेत.

1. सृष्टीचा प्रारंभ आणि संहार:
नटराजाच्या नृत्यात सृष्टीच्या प्रारंभाची गती आहे, जरी तिचा संहार देखील असतो. जेव्हा सृष्टीतील गती थांबते, तेव्हा नटराजाच्या नृत्यामुळे त्या गतीला वेग मिळतो. प्रत्येक पावलावर सृष्टीत एक नवीन चक्र सुरू होते. संहार म्हणजे केवळ नष्ट करणे नाही, तर निर्माणाच्या पाठीमागे असलेल्या अनिवार्य प्रक्रियेचे प्रतीक आहे.

2. जीवनाचा चक्र:
नटराजाच्या नृत्याने जीवनाचा चक्र दर्शवितो. एक चक्र पुन्हा सुरू होण्यासाठी दुसरे चक्र संपत असते. यामुळे जीवन आणि मृत्यूच्या चक्राचा समतोल कायम राहतो. नटराज हे एक प्रकारे ब्रह्मांडाच्या प्रत्येक बदलाच्या गतीचे प्रतीक आहे.

3. नृत्याची शुद्धता आणि सामर्थ्य:
शिवाचे नटराज रूप त्याच्या साकारात्मक आणि निराकार अस्तित्वाचे प्रतीक आहे. त्याच्या नृत्याच्या शुद्धतेत त्याचे सृष्टीचे काम पूर्ण होते. शिवाचे नृत्य ज्ञान, प्रेम आणि शक्तीचे एक आदर्श मिश्रण आहे.

लघु कविता:

शिवाचे नटराज रूप-

शिवाच्या नटराज रूपात दिसते उग्रता ,
सृष्टीचं चक्र फिरवतं  तो नृत्य करतो  एकटा।
आगीच्या चक्रासारखं त्याचे पाऊल चालतं,
सृष्टीला जन्म आणि संहार देतं। 🔥✨

उचललेला पाय संहाराचं प्रतीक,
पृथ्वीवर ठेवलेला पाय निर्माणाचं गमक ।
नटराज आहे शांती आणि शक्तीचा वाहक,
विश्वाचं नृत्य त्याचं सामर्थ्य ठरवणारं ।🌍💃


निष्कर्ष:
शिवाचे नटराज रूप केवळ एक धार्मिक प्रतीक नाही, तर ब्रह्मांडाच्या गूढतेचे, जीवनाच्या आणि मृत्यूच्या चक्राचे, आणि सृष्टीच्या नित्य नृत्याचे साक्षात्कार आहे. शिवाचे नटराज रूप आम्हाला सांगते की, सृष्टीच्या संहार आणि निर्माणाच्या प्रक्रियेत एक गूढ सामर्थ्य आहे, जे प्रत्येक बदलाच्या प्रक्रियेसाठी आवश्यक आहे. नटराजाचे रूप अध्यात्मिक शांति आणि निरंतर उन्नतीचा संदेश देते.

शिवाचे नटराज रूप म्हणजे नृत्याच्या माध्यमातून सृष्टीच्या संपूर्णता आणि शाश्वततेचा संदेश देणारा देवता. हे रूप एक अमिट ध्वनी आहे, जे सृष्टीचे चांगले आणि वाईट, जन्म आणि मृत्यू या चक्रात सामोरे जाणारे सर्व घटक दर्शविते.

जय शिव शंकर! 🙏🕉�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.01.2025-सोमवार. 
===========================================