भगवान विष्णूचा "मत्स्य" अवतार आणि त्यांचा जलप्रवास-1

[Atul Kaviraje]

श्री विष्णूचा "मत्स्य" अवतार आणि त्याचा पाण्यावरील प्रवास -
(The "Matsya" incarnation of Shri Vishnu and his journey on water)

भगवान विष्णूचा "मत्स्य" अवतार आणि त्यांचा जलप्रवास-

भगवान विष्णूच्या दहा अवतारांपैकी "मत्स्य अवतार" हा एक अतिशय महत्त्वाचा आणि अद्भुत अवतार मानला जातो. हा अवतार भगवान विष्णूने पाण्याखालील ग्रह आणि जगाचे रक्षण करण्यासाठी घेतला होता. मत्स्य अवताराचा उल्लेख 'पुराणांमध्ये' ठळकपणे आढळतो आणि तो मानवजातीच्या कल्याणासाठी देवाच्या परोपकारी आणि संरक्षणात्मक स्वरूपाचे प्रतीक आहे.

मत्स्य अवताराचा उदय
मत्स्य अवतारानुसार, भगवान विष्णूने या स्वरूपात माशाचे रूप धारण केले. या अवताराचा मुख्य उद्देश सर्वनाशाच्या वेळी पृथ्वीला पुन्हा सुरक्षित करणे आणि ऋषी मारिची यांनी लिहिलेले वेद आणि इतर महत्त्वाचे ग्रंथ जतन करणे हा होता. जेव्हा पृथ्वीवर प्रलयाचा काळ आला तेव्हा समुद्राच्या लाटांनी पृथ्वी बुडवली. भगवान विष्णूंनी मत्स्य म्हणून अवतार घेतला आणि एका महाकाय माशाच्या रूपात, त्यांनी ऋषी मारिची आणि इतर ज्ञानी पुरुष, वेद, शास्त्र आणि जगातील सर्व प्राण्यांना सुरक्षित ठिकाणी नेणारी एक नाव ओढली.

मत्स्य अवताराची कथा
या अवताराची कथा प्रामुख्याने 'विष्णु पुराण' आणि 'भागवत पुराण' मध्ये वर्णन केलेली आहे. आख्यायिकेनुसार, राजा सत्यव्रताला एके दिवशी एक लहान मासा सापडला जो त्याला त्याचे रक्षण करण्याची विनंती करत होता. राजाने ते आपल्या घरात ठेवले आणि पाण्याने भरलेल्या एका लहान भांड्यात ठेवले. जेव्हा तो मासा हळूहळू वाढू लागला तेव्हा राजाने तो नदीत सोडला. माशाने राजाला सांगितले की लवकरच प्रलयाचा काळ येईल आणि पृथ्वी पाण्यात बुडेल. माशाने राजाला समुद्रात एक होडी घेऊन जाण्यास सांगितले जेणेकरून तो त्याचे जीवन आणि जगाचे अस्तित्व वाचवू शकेल.

राजा सत्यव्रतने माशाचे म्हणणे गांभीर्याने घेतले आणि मासे घेऊन समुद्रात पोहोचला, जे प्रत्यक्षात भगवान विष्णूचे रूप होते. भगवान विष्णूने, माशाच्या रूपात, जगाला एका मोठ्या जलप्रलयापासून वाचवले. या जलयात्रेत, देवाने ऋषीमुनींचे आणि धर्मग्रंथांचे रक्षण केले आणि मार्गदर्शन केले. या अवताराद्वारे देवाने हे सिद्ध केले की तो विश्वाचा संहारक आणि रक्षक दोन्ही आहे.

मत्स्य अवताराचे महत्त्व
पाणी आणि सृष्टीचे रक्षण: मत्स्य अवताराने सिद्ध केले की देव विश्वाच्या निर्मिती आणि संवर्धनात सतत सहभागी असतो. या अवताराद्वारे, देवाने प्रलयाच्या वेळी पाण्याच्या घटकाचे महत्त्व स्पष्ट केले आणि संदेश दिला की पाणी केवळ जीवनाचा आधार नाही तर त्याचे संवर्धन आणि योग्य दिशेने वापर देखील आवश्यक आहे. देवाने पाण्याद्वारे सृष्टीचे रक्षण केले, ज्यावरून आपल्याला कळते की पाण्याचे व्यवस्थापन आणि संवर्धन आपल्यासाठी खूप महत्वाचे आहे.

धर्माचे रक्षण: या अवतारात देवाने धर्म आणि सत्याच्या मार्गावर चालणाऱ्या लोकांना संरक्षण दिले. जेव्हा प्रलयामुळे पृथ्वी आणि इतर लोकांचा नाश होत होता, तेव्हा भगवान विष्णूने धर्माचे रक्षण करण्यासाठी प्रलयापूर्वी ऋषीमुनींना वाचवले आणि सृष्टीच्या पुनर्बांधणीचे काम सुरू केले. यावरून हे सिद्ध होते की देव नेहमीच त्याच्या भक्तांचे रक्षण करतो आणि जेव्हा जेव्हा गरज पडते तेव्हा तो त्याच्याकडे आश्रयासाठी येणाऱ्यांना मार्गदर्शन करतो.

सत्य आणि श्रद्धेचे प्रतीक: या अवतारात देवाने सत्य, श्रद्धा आणि श्रद्धेचे महत्त्व स्पष्ट केले. राजा सत्यव्रतने प्रभूच्या वचनांचे पालन केले आणि आपल्या जीवाची पर्वा न करता त्यांच्या मार्गाचे अनुसरण केले. त्याच्या विश्वासाने शेवटी त्याला वाचवले. भगवान विष्णूच्या या रूपाचा संदेश असा आहे की जोपर्यंत आपण सत्य आणि देवावर विश्वास ठेवतो तोपर्यंत कोणतेही संकट आपल्याला हरवू शकत नाही.

उदाहरण:
प्राचीन कथांमध्ये असेही सांगितले आहे की भगवान विष्णूच्या मत्स्य अवताराने "नौकेच्या" रूपात पृथ्वीला पाण्यात बुडण्यापासून वाचवले. भविष्यासाठी आवश्यक असलेले वेद, धर्मग्रंथ, ऋषी, संत आणि प्राणी आणि पक्षी या बोटीत जतन केले गेले. यावरून असे दिसून येते की देव केवळ निसर्गाचाच नाही तर त्यातील घटकांचा आणि सजीव प्राण्यांचाही रक्षक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.01.2025-बुधवार.
===========================================