कोणतेही सरकारIत अत्याचारात बदलण्याची प्रवृत्ती असेल तर ते वाईट असते-1

[Atul Kaviraje]

"कोणतेही सरकार जर त्यात अत्याचारात बदलण्याची प्रवृत्ती असेल तर ते वाईट असते. ज्या देशात सरकारचा अधिकार केवळ सशस्त्र दलांवरच नाही तर शिक्षण आणि माहितीच्या प्रत्येक माध्यमावर असतो, अशा देशात अशा प्रकारच्या ऱ्हासाचा धोका अधिक तीव्र असतो." - अल्बर्ट आइन्स्टाईन

येथे अल्बर्ट आइन्स्टाईनचे हे वाक्य केंद्रीकृत सत्तेच्या संभाव्य धोक्यांबद्दलच्या त्यांच्या चिंतेवर प्रकाश टाकते, विशेषत: अशा सरकारच्या हातात जे केवळ लष्करी बळावरच नव्हे तर माहिती आणि शिक्षणाच्या साधनांवरही नियंत्रण ठेवते. आइन्स्टाईन इशारा देतात की अशा नियंत्रणामुळे अत्याचार होऊ शकतो - एक प्रकारचा दडपशाहीचा नियम जो वैयक्तिक स्वातंत्र्यांकडे दुर्लक्ष करतो, मतभेदांना दाबतो आणि प्रचाराद्वारे जनमत नियंत्रित करतो.

चला या विचारप्रवर्तक उद्धरणाचा सखोल अभ्यास करूया, त्याचा अर्थ उलगडूया आणि आजच्या जगात या कल्पनांच्या प्रासंगिकतेवर वास्तविक जीवनातील उदाहरणे, प्रतिमा आणि संबंधित प्रतीकांद्वारे चिंतन करूया.

उद्धरणाचा अर्थ समजून घेणे
१. सरकारी सत्तेचे धोके
या उद्धरणाच्या केंद्रस्थानी अनियंत्रित सत्तेची चिंता आहे. आइन्स्टाईन असे सुचवतात की जेव्हा सरकार खूप जास्त अधिकार जमा करते - विशेषतः लष्करी आणि शैक्षणिक संस्थांवर - तेव्हा ते अत्याचाराला बळी पडते, जिथे व्यक्तींचे हक्क दडपले जातात आणि सरकार एक सर्वशक्तिमान शक्ती बनते. अत्याचार म्हणजे सरकारची अशी व्यवस्था जिथे नेता किंवा सत्ताधारी पक्षाकडे पूर्ण सत्ता असते, ज्यामुळे बहुतेकदा त्या सत्तेचा गैरवापर होतो.

प्रतीक: ⚖️ (संतुलन स्केल)
प्रतिमा: एकाच घटकाच्या बाजूने समतोल साधणे, जे शक्ती असंतुलनाचा धोका दर्शवते.

२. शिक्षण आणि माहितीची भूमिका
आइन्स्टाईन विशेषतः शिक्षण आणि माहिती नियंत्रित करणाऱ्या सरकारच्या धोक्याकडे लक्ष वेधतात. जेव्हा सरकारचे लोक काय शिकतात आणि त्यांना कोणती माहिती उपलब्ध आहे यावर नियंत्रण असते, तेव्हा ते जनतेच्या श्रद्धा, मूल्ये आणि मते हाताळू शकते. यामुळे असे वातावरण निर्माण होते जिथे मतभेद असलेले आवाज बंद केले जातात आणि प्रचारामुळे सत्य अस्पष्ट होते. शिक्षण आणि मोफत माहिती ही लोकशाही समाजाची कोनशिला आहे, जी नागरिकांना टीकात्मकपणे विचार करण्यास आणि अधिकाराला आव्हान देण्यास सक्षम करते.

प्रतीक: 📚 (पुस्तके)
प्रतिमा: नियंत्रित वातावरणात विद्यार्थ्यांना ज्ञान देणारा शिक्षक, मर्यादित शिक्षणाचे प्रतीक.

३. जुलूमशाहीकडे वाढ
आइन्स्टाईन ज्या "जुलूमशाहीत ऱ्हास" चा उल्लेख करतात तो म्हणजे लोकशाही तत्त्वे आणि नागरी स्वातंत्र्यांचा हळूहळू होणारा ऱ्हास. सर्वोत्तम हेतूने सुरू होणारे सरकार जर जबाबदार नसेल आणि त्याची सत्ता नियंत्रित नसेल तर ते जुलूमशाही बनू शकते. जुलूमशाही रात्रभर होत नसते; ते हळूहळू घडू शकते, कारण सरकार सत्तेवरची पकड घट्ट करते, मतभेद दाबते आणि सार्वजनिक भाषणावर नियंत्रण ठेवते.

प्रतिमा: 👑 (मुकुट)
प्रतिमा: संपूर्ण नियंत्रणासह सिंहासनावर बसलेला राजा किंवा हुकूमशहा, जो पूर्ण शक्तीचे प्रतीक आहे.

ही कल्पना आज का प्रासंगिक आहे?
सत्तेच्या केंद्रीकरणाबद्दल आणि जुलूमशाहीत रूपांतरित होण्याच्या त्याच्या क्षमतेबद्दल आइन्स्टाईनचा इशारा आधुनिक जगात खूप प्रासंगिक आहे. अनेक समकालीन सरकारांचे लष्करी दलांवर आणि शैक्षणिक प्रणालींवर तसेच माध्यमांवर नियंत्रण असते. काही देशांमध्ये, यामुळे दडपशाही राजवटी निर्माण झाल्या आहेत, तर काही देशांमध्ये, अशा बिघाडाची चिन्हे अधिक स्पष्ट होत आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.01.2025-बुधवार.
===========================================