शाळेतील ताणतणाव आणि विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याचा प्रश्न-

[Atul Kaviraje]

शाळेतील ताणतणाव आणि विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याचा प्रश्न-

शालेय ताण आणि विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याच्या समस्या-

आजच्या शिक्षण व्यवस्थेत विद्यार्थ्यांचे मानसिक आरोग्य हा एक महत्त्वाचा आणि संवेदनशील मुद्दा बनला आहे. शिक्षणाच्या प्रवासात विद्यार्थ्यांना विविध दबाव आणि ताणतणावांना तोंड द्यावे लागते, ज्याचा त्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर खोलवर परिणाम होतो. परीक्षेचा दबाव, पालकांच्या अपेक्षा, स्पर्धा आणि वेळेचा अभाव यासारखे शालेय ताणतणाव विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्यावर परिणाम करत आहेत. या लेखात आपण शालेय ताणतणाव आणि विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याच्या मुद्द्यावर चर्चा करू.

शाळेतील ताण आणि त्याचे मानसिक आरोग्यावर होणारे परिणाम
शिक्षण व्यवस्थेतील विद्यार्थ्यांवरील दबाव केवळ अभ्यासक्रमापुरता मर्यादित नाही तर त्याचा त्यांच्या एकूण मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होतो. ताणतणाव आणि चिंता यामुळे विद्यार्थी नैराश्य, मानसिक थकवा आणि कधीकधी आत्महत्येसारखे गंभीर पाऊल उचलण्यास प्रवृत्त झाले आहेत. तणावामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये खालील समस्या उद्भवू शकतात:

मानसिक नैराश्य आणि चिंता:
शाळेत परीक्षा आणि स्पर्धेमुळे विद्यार्थ्यांमध्ये मानसिक नैराश्य आणि चिंता वाढू शकते. या चिंतेचा त्यांच्या शारीरिक आरोग्यावरही परिणाम होतो, जसे की झोपेची कमतरता, भूक न लागणे आणि शारीरिक थकवा.

शारीरिक आरोग्यावर होणारे परिणाम:
सतत अभ्यास, ताणतणाव आणि अस्वास्थ्यकर जीवनशैलीमुळे विद्यार्थ्यांना डोकेदुखी, पोटदुखी, स्नायू दुखणे इत्यादी शारीरिक समस्यांनाही सामोरे जावे लागू शकते.

आत्मविश्वासाचा अभाव:
निकालांची सतत चिंता आणि अपयशाची भीती यामुळे विद्यार्थ्यांचा आत्मविश्वास नष्ट होतो. या परिस्थितीमुळे विद्यार्थी स्वतःबद्दल नकारात्मक विचार करण्यास प्रवृत्त होतात.

आत्महत्येचा धोका:
प्रचंड ताण आणि दबावामुळे अनेक विद्यार्थी आत्महत्येचा विचारही करू लागतात. ही एक गंभीर समस्या आहे ज्याचे आपल्या समाजावर खोलवर परिणाम आहेत.

उदाहरण
समजा, 'राघव' नावाचा विद्यार्थी नेहमीच त्याच्या वर्गात अव्वल येतो. तो नेहमीच त्याच्या निकालांबद्दल चिंतित असतो. तो प्रत्येक परीक्षेत चांगली कामगिरी करण्याचा प्रयत्न करतो, पण एका परीक्षेत तो नापास होतो. या अपयशामुळे तो इतका दुःखी होतो की तो स्वतःला गुन्हेगार समजू लागतो. हळूहळू त्याला नैराश्य आणि एकटेपणा जाणवू लागतो आणि त्याचा आत्मविश्वास पूर्णपणे ढासळतो.

उपाय
मोकळेपणाने बोलणे:
विद्यार्थ्यांना मानसिक आरोग्याबद्दल मोकळेपणाने बोलण्याची संधी दिली पाहिजे. पालक आणि शिक्षकांनी मानसिक आरोग्याचे महत्त्व समजून घेतले पाहिजे आणि मुलांना पाठिंबा दिला पाहिजे.

वेळेचे व्यवस्थापन:
विद्यार्थ्यांना वेळेचे व्यवस्थापन शिकवणे महत्वाचे आहे जेणेकरून ते अभ्यास आणि विश्रांतीमध्ये संतुलन राखू शकतील. वेळेवर विश्रांती आणि खेळ मानसिक आरोग्य सुधारण्यास देखील मदत करतात.

मानसिक आधार:
शाळांमध्ये मानसिक समुपदेशनाच्या सुविधा असाव्यात जेणेकरून जर कोणताही विद्यार्थी मानसिक ताणतणावाचा सामना करत असेल तर तो तज्ञांची मदत घेऊ शकेल.

स्वतःचे मूल्य ओळखणे:
विद्यार्थ्यांना हे समजावून सांगण्याची गरज आहे की त्यांचे मूल्य केवळ गुणांमध्ये नाही. त्याचे कठोर परिश्रम आणि व्यक्तिमत्व महत्त्वाचे आहे. आत्मसन्मानाचा विश्वास त्यांचे मानसिक आरोग्य सुधारू शकतो.

एक छोटीशी कविता:-

तणावाचे बंधन तुटते, मनाला आनंद मिळतो,
अभ्यासासोबतच जीवनाचे रंगही सजले.
कोणताही दबाव नसावा, फक्त कठोर परिश्रम प्रिय असावेत,
शिक्षणाचा प्रवास आनंददायी आणि प्रत्येक पाऊल प्रवासाचे जावो.

अर्थ: या कवितेत दिलेला संदेश असा आहे की विद्यार्थ्यांनी अभ्यासासोबत जीवनात आनंदालाही महत्त्व द्यावे. कोणत्याही प्रकारचा दबाव नसावा, फक्त कठोर परिश्रम आणि संघर्षाबद्दल प्रेम असले पाहिजे, तरच शिक्षणाचा प्रवास यशस्वी होईल आणि मानसिक आरोग्य चांगले राहील.

चर्चा आणि उपाय:
आजच्या काळात, जेव्हा प्रत्येक विद्यार्थी शिक्षणाच्या शर्यतीत स्वतःला आघाडीवर सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करतो, तेव्हा त्याला मानसिक दबाव आणि ताणतणावाचा सामना करावा लागतो. या परिस्थितीत पालक आणि शिक्षकांची भूमिका खूप महत्त्वाची बनते. विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या मानसिक आरोग्याबाबत संवेदनशील असले पाहिजे आणि त्यांना हे समजावून सांगितले पाहिजे की केवळ चांगले गुण हे यशाचे निकष नाहीत.

त्याचप्रमाणे, सरकारने आणि शाळांनीही या दिशेने पावले उचलली पाहिजेत. मुलांसाठी अशा सुविधा उपलब्ध करून दिल्या पाहिजेत जिथे ते मानसिक ताण आणि चिंतेतून बाहेर पडू शकतील.

समाजाने हे समजून घेतले पाहिजे की मुलांचे मानसिक आरोग्य त्यांच्या शारीरिक आरोग्यापेक्षा जास्त महत्त्वाचे आहे आणि त्यांच्या कल्याणासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न केले पाहिजेत.

निष्कर्ष:

शाळेतील ताणतणाव हा आजच्या विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्यासाठी एक गंभीर समस्या बनला आहे. परंतु वेळेचे व्यवस्थापन, मानसिक आधार आणि मुलांना आत्मविश्वास देणे यासारख्या योग्य दिशेने प्रयत्न करून ही समस्या सोडवता येते. मुलांचे मानसिक आरोग्य त्यांचे भविष्य घडवते, म्हणून त्याला प्राधान्य दिले पाहिजे.

🙏विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याबाबत जागरूकता वाढवा, जेणेकरून ते निरोगी, आनंदी आणि सक्षम जीवन जगू शकतील.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.02.2025-शुक्रवार.
===========================================