भारताचे ऐतिहासिक स्थान आणि जागतिक राजकारणातील भूमिका-1

[Atul Kaviraje]

भारताचे ऐतिहासिक स्थान आणि जागतिक राजकारणातील भूमिका-

जागतिक राजकारणात भारताचे ऐतिहासिक स्थान आणि भूमिका-

परिचय:

प्राचीन काळापासून एका महान सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचे केंद्र राहिलेल्या भारताने जागतिक राजकारणातही महत्त्वाचे स्थान आणि भूमिका बजावली आहे. भारतीय राजकारण, संस्कृती आणि समाजाच्या इतिहासाने केवळ भारतीय उपखंडावरच नव्हे तर संपूर्ण जगावर प्रभाव पाडला आहे. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, भारताने केवळ आपल्या देशात विकासाच्या मार्गावर पाऊल ठेवले नाही तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही आपली महत्त्वपूर्ण उपस्थिती निर्माण केली. आज भारत एक मोठी जागतिक शक्ती म्हणून उदयास आला आहे. भारताची राजकीय भूमिका केवळ प्रादेशिक बाबींमध्येच नव्हे तर जागतिक राजकारणातही अत्यंत प्रभावशाली राहिली आहे.

भारताचे ऐतिहासिक राजकीय योगदान:

भारताचे ऐतिहासिक योगदान मोठे आहे. प्राचीन काळात, भारतात मौर्य साम्राज्य, गुप्त साम्राज्य आणि दिल्ली सल्तनत यांसारखी साम्राज्ये स्थापन झाली, ज्यांचा प्रभाव केवळ भारतीय उपखंडावरच नाही तर आशिया आणि त्यापलीकडे असलेल्या इतर देशांवरही पडला. उदाहरणार्थ, मौर्य साम्राज्यादरम्यान, चंद्रगुप्त मौर्य आणि त्यांचे मंत्री चाणक्य यांच्या नेतृत्वाखाली, भारताने दक्षिण आशियाचा बराचसा भाग एकत्र केला आणि वाणिज्य, विज्ञान आणि राजकारणाचे एक महत्त्वाचे केंद्र म्हणून काम केले. गुप्त साम्राज्याच्या काळात भारताला "सोन्याचे पक्षी" मानले जात असे कारण त्यावेळी जगातील सर्वात समृद्ध आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध समाजांपैकी एक होता.

आधुनिक भारत आणि जागतिक राजकारण:

आधुनिक भारताच्या राजकीय दृष्टिकोनामुळे, विशेषतः स्वातंत्र्यानंतर, त्याला नैतिक आणि धोरणात्मक भूमिका बजावणारा देश बनवले आहे. भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील नेत्यांनी, विशेषतः महात्मा गांधींनी, अहिंसा आणि सत्याग्रहाच्या तत्त्वांद्वारे जगाला दाखवून दिले की शांतता आणि संघर्षाचा मार्ग केवळ संवाद आणि समजुतीद्वारेच शक्य आहे. गांधीजींचा संघर्ष केवळ भारतासाठी नव्हता तर तो संपूर्ण जगासाठी ब्रिटिश साम्राज्यापासून स्वातंत्र्य मिळविण्यासाठी प्रेरणा बनला.

नेहरूवाद आणि अलिप्तता:

स्वातंत्र्यानंतर, भारताने आपले परराष्ट्र धोरण अलिप्ततेच्या तत्त्वावर आधारित केले. पहिले पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी हे सुनिश्चित केले की भारत कोणत्याही एका शक्तीच्या बाजूने उभा राहू नये तर जगातील विविध देशांशी सहकार्य वाढवावे. या धोरणामुळे भारताला जागतिक व्यासपीठावर सक्रिय भूमिका बजावण्याची संधी मिळाली. जागतिक स्थैर्यासाठी शक्ती संतुलन आणि परस्पर सहकार्य आवश्यक आहे असे नेहरूंचे मत होते.

भारताचे प्रादेशिक नेतृत्व:

भारताचे प्रादेशिक नेतृत्व देखील खूप मजबूत आहे. सार्क सारख्या संघटनांच्या माध्यमातून भारताने दक्षिण आशियात आपली प्रमुख भूमिका बजावली आहे. याशिवाय, भारताने आपल्या शेजारील देशांशी संबंध सुधारण्यासाठी आणि सहकार्य वाढवण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले आहेत. भारत-चीन संबंध आणि भारत-पाकिस्तान संबंधांसारख्या गुंतागुंतीच्या मुद्द्यांवरही, जागतिक दृष्टिकोनातून भारताची भूमिका नेहमीच संतुलित आणि राजनैतिक राहिली आहे.

भारताची शक्ती आणि प्रभाव:

भारताच्या सत्तेचा प्रभाव आता केवळ आर्थिक किंवा लष्करी क्षेत्रापुरता मर्यादित राहिलेला नाही, तर भारत एक प्रमुख जागतिक आर्थिक शक्ती म्हणून उदयास आला आहे. भारतीय अर्थव्यवस्था सातत्याने वाढत आहे आणि तिची विशाल बाजारपेठ आणि वाढत्या तांत्रिक प्रगतीमुळे भारत जागतिक स्तरावर एक प्रभावी शक्ती बनला आहे. भारताची धोरणात्मक आणि राजकीय स्थिती देखील त्याला जागतिक चर्चेचा एक महत्त्वाचा भाग बनवते.

भारत आणि संयुक्त राष्ट्रे:

संयुक्त राष्ट्रसंघ (UN) सारख्या जागतिक संघटनांमध्येही भारताची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे. जागतिक शांतता, विकास आणि संघर्ष निराकरणासाठी संयुक्त राष्ट्रांच्या व्यासपीठाचे भारताने नेहमीच समर्थन केले आहे. भारताचे तात्काळ ध्येय संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेत कायमस्वरूपी सदस्यत्व मिळवणे आहे, जेणेकरून भारताचा प्रभाव आणि भूमिका अधिक मजबूत करता येईल.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.02.2025-शनिवार.
===========================================