दिन-विशेष-लेख-१६ फेब्रुवारी, १९७८ - सोव्हिएत संघाने SALT II करारावर स्वाक्षरी -

[Atul Kaviraje]

16TH FEBRUARY, 1978 - THE SOVIET UNION SIGNS THE SALT II AGREEMENT-

१६ फेब्रुवारी, १९७८ - सोव्हिएत संघाने SALT II करारावर स्वाक्षरी केली-

The Soviet Union signed the SALT II treaty, a nuclear arms control agreement, with the United States during the Cold War.

१६ फेब्रुवारी, १९७८ - सोव्हिएत संघाने SALT II करारावर स्वाक्षरी केली
सोव्हिएत संघाने SALT II करारावर स्वाक्षरी केली, जो शीतयुद्धाच्या काळात आण्विक शस्त्र नियंत्रण करार होता.

१६ फेब्रुवारी, १९७८ - सोव्हिएत संघाने SALT II करारावर स्वाक्षरी केली

परिचय:
१६ फेब्रुवारी १९७८ रोजी, सोव्हिएत संघ आणि संयुक्त राष्ट्र अमेरिकेने SALT II (Strategic Arms Limitation Treaty) करारावर स्वाक्षरी केली. हा करार शीतयुद्धाच्या काळात आण्विक शस्त्र नियंत्रण संबंधी एक महत्वाचा कॅलिब्रेट असलेला करार होता. या कराराचा उद्देश आण्विक शस्त्रांच्या संख्येची मर्यादा घालणे आणि शीतयुद्धाच्या दोन्ही प्रमुख ताकदीतील आण्विक तणाव कमी करणे होता.

आधारभूत संदर्भ:
१. SALT I आणि SALT II:
SALT (Strategic Arms Limitation Talks) या करारांच्या शृंखलेला 1972 मध्ये SALT I कराराने सुरुवात केली होती, ज्यामध्ये आण्विक शस्त्रांच्या वाढीवर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्न करण्यात आला. SALT II हे त्याचे पुढील पाऊल होते. १९७२ मध्ये जेव्हा SALT I करार झाला, तेव्हा दोन्ही राष्ट्रांनी आण्विक शस्त्रांच्या उत्पादनावर नियंत्रण ठेवण्याची सुरुवात केली. १९७८ मध्ये SALT II कराराच्या माध्यामातून आण्विक शस्त्रांच्या नियंत्रणाची प्रक्रिया आणखी मजबूत करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला.

२. काही प्रमुख बिंदू:

आण्विक शस्त्रांची मर्यादा: SALT II करारानुसार, दोन्ही राष्ट्रांनी त्यांच्या आण्विक शस्त्रांच्या संख्येवर मर्यादा घालण्याचा वचन दिला. यामध्ये विविध प्रकारच्या आण्विक शस्त्रांचा समावेश होता.
नियंत्रण आणि निरीक्षण: या करारात आण्विक शस्त्रांच्या निर्मितीवर आणि तैनातीवर कडक नियंत्रण ठेवण्यासाठी निरीक्षण प्रणाली देखील मजबूत केली गेली.
उद्देश: या कराराचा मुख्य उद्देश शीतयुद्धाच्या दोन प्रमुख महाशक्तींमध्ये आण्विक युद्द टाळणे आणि शस्त्र नियंत्रण प्रणाली अधिक सुरक्षित बनवणे हा होता.

महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक घटना:

१. शीतयुद्धाचा संदर्भ:
शीतयुद्ध हे दोन महाशक्ती - सोव्हिएत संघ आणि संयुक्त राज्य अमेरिके - यांच्यातील आण्विक शस्त्रसज्जतेचा आणि तंत्रज्ञानाचा एक संघर्ष होता. यामुळे दोन्ही राष्ट्रांमध्ये तणाव निर्माण झाला होता, आणि SALT II करार यामध्ये आण्विक शस्त्रांसंबंधी एक स्थिरता आणण्याचा महत्त्वपूर्ण टप्पा होता.

२. अमेरिका आणि सोव्हिएत संघ:
SALT II कराराचे दोन्ही राष्ट्रांसाठी महत्त्व होते, कारण ह्याच कराराच्या आधारे आण्विक युद्ध टाळण्याच्या दृष्टीने त्यांनी एक लांब पल्ल्याचे पाऊल टाकले. तथापि, या कराराचे अंतिम प्रमाणपत्र मात्र रशिया-युक्रेन संघर्षानंतर लागू होऊ शकले नाही, कारण तो संपूर्णपणे १९८० मध्ये प्रभावी होण्याआधी रद्द करण्यात आला.

मुख्य मुद्दे:
आण्विक शस्त्र नियंत्रण:
SALT II चा मुख्य उद्देश्य आण्विक शस्त्रांच्या वापरावर कडक नियंत्रण ठेवणे आणि आण्विक युद्धाची संभाव्यता कमी करणे होता. यामुळे दोन्ही राष्ट्रांमध्ये आण्विक तणाव कमी झाला.

शीतयुद्धाच्या काळातील महत्त्व:
SALT II कराराने शीतयुद्धाच्या काळात आण्विक शक्तींमध्ये सामंजस्य निर्माण केले. हा करार एक असा पाऊल होता जो आण्विक युद्धापासून वाचवण्यासाठी घेतला गेला.

विश्लेषण:
SALT II कराराचा इतिहासातील महत्त्वाचा भाग म्हणून समजला जातो. यामुळे शीतयुद्धाच्या वेळी आण्विक युद्धाचा धोका कमी झाला आणि दोन्ही राष्ट्रांमध्ये विश्वास निर्माण होण्यास मदत झाली. मात्र, काही काळानंतर या कराराची अंमलबजावणी थोडी आव्हानात्मक ठरली, कारण विशेषतः अमेरिकेच्या काँग्रेसने त्याला अनुमती दिली नाही. तथापि, या कराराने आण्विक शस्त्र नियंत्रणाच्या दिशेने एक महत्त्वाचा पाऊल उचलला.

निष्कर्ष:
१६ फेब्रुवारी १९७८ रोजी सोव्हिएत संघाने SALT II करारावर स्वाक्षरी केली, हा आण्विक शस्त्र नियंत्रणाच्या दृष्टीने एक महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरला. हा करार शीतयुद्धाच्या काळातील आण्विक शक्तींमध्ये सामंजस्य निर्माण करण्यास मदत करणार होता. या करारामुळे आण्विक शस्त्रांच्या नियंत्रणाच्या दृष्टीने एक नवीन पर्व सुरू झाले, जे दोन महाशक्तींमधील आण्विक संघर्षाचे प्रमाण कमी करू शकेल.

संदर्भ:
"SALT II Treaty: History and Impact." U.S. State Department.
"Strategic Arms Limitation Talks." Encyclopedia Britannica.

चित्रे / प्रतीक / इमोजी:
📝 (स्वाक्षरी)
💣 (आण्विक शस्त्र)
🌍 (जागतिक शांति)

समारोप:
SALT II कराराने आण्विक शस्त्रांच्या नियंत्रणाच्या प्रक्रियेत एक महत्वाचे पाऊल टाकले, आणि यामुळे शीतयुद्धाच्या काळातील दोन्ही महाशक्तींमध्ये सामंजस्य आणि शांतीचे वातावरण निर्माण झाले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.02.2025-रविवार.
===========================================