शाश्वत विकासाचा अर्थ-

[Atul Kaviraje]

शाश्वत विकासाचा अर्थ-

परिचय:

शाश्वत विकास ही अशी प्रक्रिया आहे जी भविष्यातील पिढ्यांच्या गरजा धोक्यात न आणता सध्याच्या पिढीच्या गरजा पूर्ण करते. हे एक संतुलित विकास मॉडेल आहे, ज्यामध्ये पर्यावरण, समाज आणि अर्थव्यवस्था या तीन पैलूंना लक्षात घेऊन विकासाची प्रक्रिया पुढे नेली जाते. शाश्वत विकासाचे उद्दिष्ट नैसर्गिक संसाधनांचा योग्य वापर करणे तसेच सामाजिक, आर्थिक आणि पर्यावरणीय परिस्थिती सुधारणे हे आहे.

शाश्वत विकासाची कल्पना प्रथम ब्रुंडलँड कमिशनच्या १९८७ च्या "आमचे सामान्य भविष्य" या अहवालात मांडण्यात आली होती, ज्यामध्ये "भविष्यातील पिढ्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यास सक्षम विकासाची प्रक्रिया" असे वर्णन केले होते.

शाश्वत विकासाचे मुख्य पैलू:
शाश्वत विकासाचे तीन मुख्य पैलू आहेत, ज्यांना "तीन पी" म्हणून ओळखले जाते:

पर्यावरणीय शाश्वतता:

याचा अर्थ नैसर्गिक संसाधनांचा अशा प्रकारे वापर करणे की त्यांच्या अस्तित्वाला कोणताही धोका राहणार नाही आणि त्यांचा पुनर्वापर किंवा पुनर्बांधणी करणे शक्य होईल.

उदाहरणे: पाण्याचे संवर्धन करणे, जंगलांचे संरक्षण करणे, अक्षय ऊर्जेचे स्रोत वापरणे (जसे की सौर ऊर्जा).

आर्थिक शाश्वतता:

विकासाची प्रक्रिया दीर्घकाळ चालू राहावी म्हणून आर्थिक संसाधनांचा योग्य पद्धतीने वापर करणे हा त्याचा उद्देश आहे. विकास केवळ काही विशिष्ट वर्गांपुरता मर्यादित नसून तो सर्व वर्गांना समान प्रमाणात उपलब्ध व्हावा याची खात्री करणे.

उदाहरण: व्यवसायात पारदर्शकता, आर्थिक विषमता दूर करणे आणि सर्वांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देणे.

सामाजिक शाश्वतता:

समाजात समानता, न्याय आणि मानवी हक्कांचे पालन होईल याची खात्री करणे. या अंतर्गत, शिक्षण, आरोग्य आणि जीवनमान सुधारले जाते.

उदाहरण: महिला आणि मुलांच्या हक्कांचे संरक्षण, समाजात समानतेची भावना आणि दुर्बल घटकांना मुख्य प्रवाहात आणणे.

शाश्वत विकासाचे महत्त्व:
शाश्वत विकास महत्त्वाचा आहे कारण तो केवळ सध्याच्या पिढीच्या गरजा पूर्ण करत नाही तर भविष्यातील पिढ्यांसाठी सुरक्षित आणि समृद्ध भविष्य देखील सुनिश्चित करतो. आजच्या वेगाने वाढणाऱ्या लोकसंख्या आणि नैसर्गिक संसाधनांच्या अत्यधिक शोषणाच्या परिस्थितीत, शाश्वत विकास ही एक गरज बनली आहे. जर आपण नैसर्गिक संसाधनांचा अतिरेकी वापर करत राहिलो तर भावी पिढ्या या संसाधनांचा वापर करू शकणार नाहीत आणि जीवनासाठी मूलभूत गरजांचे संकट निर्माण होईल.

उदाहरण:
समजा एका गावात लोक लाकूड आणि इंधन मिळविण्यासाठी अधिकाधिक झाडे तोडत आहेत. यामुळे तात्काळ त्यांची गरज पूर्ण होते, परंतु दीर्घकाळात झाडांच्या कमतरतेमुळे हवामान बदल आणि मातीची धूप होईल. शाश्वत विकासामध्ये, या लोकांना अक्षय ऊर्जेचे स्रोत (जसे की सौर ऊर्जा) वापरण्यास आणि जंगले वाचवण्यास शिकवले जाते जेणेकरून त्यांचे भविष्य सुरक्षित असेल.

शाश्वत विकासाची उदाहरणे:
अक्षय ऊर्जेचा वापर:

सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा आणि जलविद्युत यांसारख्या अक्षय ऊर्जा स्रोतांचा वापर केल्याने नैसर्गिक संसाधनांची बचत होते आणि पर्यावरणीय प्रदूषण कमी होते.

सामाजिक उद्योजकता:

पर्यावरण संरक्षण आणि सामाजिक कल्याणाला प्राधान्य देणारे व्यवसाय, जसे की पर्यावरणपूरक उत्पादनांचे उत्पादन, स्वच्छ पाणी प्रकल्प आणि हरित तांत्रिक नवोपक्रम.

शेतीतील शाश्वत पद्धती:

पर्यावरणाची हानी न करता सेंद्रिय शेती, पाणी साठवण आणि नैसर्गिक खतांचा वापर करून कृषी उत्पादन वाढवणे.

लघु कविता:-

"प्रत्येक पाऊल विचारपूर्वक टाका,
चला पृथ्वी वाचवून मोठे होऊया.
संसाधने मर्यादित आहेत, हे समजून घ्या.
चला संवेदनशील होऊन सुरुवात करूया."

शाश्वत विकासाला चालना देण्यासाठी उपाययोजना:

नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन:
आपण पाणी, जंगल आणि जमीन संसाधनांचा वापर काटकसरीने आणि विवेकीपणे केला पाहिजे. पाणी वाचवण्यासाठी, ऊर्जा वाचवण्यासाठी आणि प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.

शिक्षण आणि जागरूकता:
शाश्वत विकासाबाबत जनजागृती करण्यासाठी शिक्षणावर भर दिला पाहिजे. मुलांना आणि तरुणांना पर्यावरणीय आणि सामाजिक शाश्वततेचे महत्त्व सांगितले पाहिजे.

अक्षय ऊर्जेच्या वापराला प्रोत्साहन देणे:
जीवाश्म इंधनाचा वापर कमी करण्यासाठी, सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा आणि बायोमास सारख्या स्वच्छ ऊर्जा पर्यायांचा वापर वाढवला पाहिजे.

समान संधींची निर्मिती:
समाजातील प्रत्येक घटकाला समान संधी दिल्या पाहिजेत जेणेकरून प्रत्येकाचे जीवन सुधारू शकेल. महिला, मुले आणि समाजातील दुर्बल घटकांसाठी समान हक्क आणि संधी सुनिश्चित केल्या पाहिजेत.

संबंधित चिन्हे आणि इमोजी:

थोडक्यात:
शाश्वत विकासाचे उद्दिष्ट म्हणजे नैसर्गिक संसाधनांचा विवेकपूर्ण वापर करून समाजाची सामाजिक आणि आर्थिक परिस्थिती सुधारणे. हे पर्यावरण, समाज आणि अर्थव्यवस्था यांच्यात संतुलन राखून विकासाकडे एक स्थिर आणि सुरक्षित मार्ग प्रदान करते. जर आपण शाश्वत विकासाच्या तत्त्वांचे पालन केले तर आपण केवळ आपल्या वर्तमान गरजा पूर्ण करू शकणार नाही तर भविष्यातील पिढ्यांसाठी एक सुरक्षित आणि समृद्ध भविष्य देखील सुनिश्चित करू शकू. शाश्वत विकासाचा हा मार्ग आपल्याला सांगतो की एक चांगले जग निर्माण करण्यासाठी आपल्याला आपले पर्यावरण, समाज आणि अर्थव्यवस्था एकत्रितपणे सुधारण्याची आवश्यकता आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.03.2025-मंगळवार.
===========================================