संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                           "संत चरित्र"
                          ------------

          संत सेना महाराज-

सेनामहाराजांनी एका अभंगातून प्रामाणिकपणे संसार करणारे, पण ईश्वराचे अष्टौप्रहर चिंतन करणाऱ्या एका आदर्श कुटुंबाचे सुंदर चित्र रेखाटले आहे. खरे म्हणजे एखाद्या परिवाराला सद्गुणी व पतिव्रता बायको लाभणे आणि उद्यमशील व परमार्थी पती असणे हे भाग्याचे लक्षण आहे. उभयतांचे संसारसुख उत्तरोत्तर वाढत जाणे हे क्वचित पाहावयास मिळते. सेनाजींनी अशा कुटुंबाचे पुढीलप्रमाणे चित्र रंगविले आहे.

     "प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत। असता पातीव्रत्य धन्य येथे ॥

     पती हा उद्योगी परमार्थ आवडी। उभयता जोडी सुख वाढी॥"

संत सेना महाराज रचलेला हा अभंग दोन ओव्यांतून पत्नीच्या सद्गुणांचे, तिच्या पतिव्रतेपणाचे व पती-पत्नीच्या सहजीवनातील आध्यात्मिक मूल्यांचे वर्णन करतो. खाली या अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा अर्थ, विस्तृत विवेचन, सुरुवात, समारोप, निष्कर्ष व उदाहरणांसह विश्लेषण दिले आहे:

🌿 अभंग:
"प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत।
असता पातीव्रत्य धन्य येथे ॥

पती हा उद्योगी परमार्थ आवडी।
उभयता जोडी सुख वाढी॥"

🌸 सुरुवात (Role & Relevance):
संत सेना महाराज हे एक वारकरी संप्रदायाचे संत होते. ते जातीने न्हावी (सुनार) असूनही त्यांनी अध्यात्मात उच्च स्थान मिळवले. त्यांनी भक्तीमार्गात "गृहस्थाश्रमातही परमार्थ साधता येतो" हे प्रत्यक्ष जीवनातून दाखवून दिले. या अभंगात त्यांनी गृहस्थ धर्माचे, विशेषतः पत्नीच्या सद्गुणांचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे.

🪷 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ व विस्तृत विवेचन:

🔹 कडवाः १
"प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत।
असता पातीव्रत्य धन्य येथे ॥"

✒️ अर्थ:
गृहस्थाश्रमात (प्रपंचात) जर पत्नी ही गुणवंत (सद्गुणशील, सदाचरणी) असेल आणि पतिव्रता असेल (पतीव्रत धर्म पाळणारी) तर तो प्रपंच धन्य आहे.

🔍 विवेचन:
गृहस्थाश्रम हा चार आश्रमांपैकी एक महत्त्वाचा आश्रम मानला जातो. येथे पत्नी ही केवळ सहचारिणी नसून आध्यात्मिक सहधर्मचारिणी आहे. संत सेना महाराज म्हणतात की, जर पत्नी ही सद्गुणी असेल — जसे की शीलवती, नीतिवंत, संयमी, धर्मनिष्ठ — आणि ती पतीव्रता असेल, तर तिचे अस्तित्वच त्या घराला पावन बनवते. अशा पत्नीमुळे घरातील वातावरण पवित्र राहते आणि ती परमार्थाला पोषक ठरते.

उदाहरण: संत सावित्रीने सत्यवानासाठी यमराजाशी केलेला संवाद हे तिच्या पतीव्रतेपणाचे उत्तम उदाहरण आहे.

🔹 कडवाः २
"पती हा उद्योगी परमार्थ आवडी।
उभयता जोडी सुख वाढी॥"

✒️ अर्थ:
जर पती उद्योगी असेल — म्हणजेच परिश्रमी, कर्तव्यदक्ष — आणि त्याला परमार्थाची (आध्यात्मिक जीवनाची) आवड असेल, तर अशा दोघांच्या जोडीत सुख वाढत जाते.

🔍 विवेचन:
इथे संत सेना महाराज पतीच्या गुणांचे वर्णन करतात. पती जर फक्त कुटुंबाचा निर्वाह करणारा नसून, जीवनात परमार्थ — म्हणजेच भगवंताची भक्ती, धर्मपालन, नीतिनिष्ठ जीवन — यामध्ये रस घेणारा असेल, तर तो संपूर्ण कुटुंबाला अध्यात्मिक वाटेवर घेऊन जाऊ शकतो. अशा पती आणि पत्नीची जोडी ही परस्परपूरक ठरते आणि त्यांच्या सहजीवनात सात्त्विक सुख वाढते. ही जोडी एकमेकांच्या विकासाला बळ देते.

उदाहरण: संत तुकाराम महाराज आणि त्यांच्या पत्नी, जरी काही संघर्ष असले तरी त्यांच्या जीवनात परमार्थ हे केंद्रस्थानी होते.

🧘 समारोप (Conclusion):
संत सेना महाराज हे सांगतात की फक्त वैराग्य स्वीकारूनच परमार्थ साध्य होत नाही; गृहस्थ धर्म पाळत असतानाही ते शक्य आहे, जर दोघे पती-पत्नी परस्पर पूरक आणि आध्यात्मिकदृष्ट्या जागरूक असतील. पत्नीचा पतिव्रतेपणा आणि पतीची उद्योगशीलता हे दोन्ही गुण प्रपंचाला संतुलित ठेवतात.

🌼 निष्कर्ष (Takeaway Message):
सद्गुणी आणि पतिव्रता पत्नी हे प्रपंचाचे सौंदर्य आहे.

उद्योगी आणि धर्माभिमानी पती हे कुटुंबाचे आधारस्तंभ आहे.

उभयतेचा समविचारी संगम हेच खरे प्रपंचातील परमार्थ.

उदाहरण:
तसंच, आजच्या काळातही जर नवराबायकोने परस्पर विश्वास, नीतिनिष्ठता आणि आध्यात्मिक मूल्यांचा अवलंब केला, तर त्यांचे वैवाहिक जीवन आनंदी व फलदायी होऊ शकते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.05.2025-मंगळवार.
===========================================