संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                             "संत चरित्र"
                             ------------

          संत सेना महाराज-

     "घरची ती भार्या रंभेला लाजवी। दुजी ती गाढवी आनंद तो॥

     सोयरे धोयरे विनविती पाया। पतिव्रतेची माया रडत असे॥"

संत सेना महाराज यांचा अभंग "घरची ती भार्या रंभेला लाजवी | दुजी ती गाढवी आनंद तो॥" हा त्यांच्या गहन तत्त्वज्ञानाचा आणि सामाजिक प्रबोधनाचा दर्पण आहे. या अभंगात त्यांनी पतिव्रतेच्या पवित्रतेची आणि विषयभोगाच्या मोहपाशातील माणसाच्या मूर्खतेची तुलना केली आहे.

अभंगाचा अर्थ:
कडव्यानुसार विवेचन:

१. "घरची ती भार्या रंभेला लाजवी | दुजी ती गाढवी आनंद तो॥"

घरातील पतिव्रता रंभेच्या सौंदर्याप्रमाणे लाजरी असते, परंतु दुसरी पतिव्रता गाढवीसमान कुरूप असताना देखील, विषयभोगी माणूस तिच्याशी आनंद मानतो.

उदाहरण: जसे काही व्यक्ती घरातील पतिव्रतेच्या पवित्रतेला दुर्लक्ष करून बाहेरच्या मोहपाशात अडकतात.

२. "निर्लज्ज सदा तो न मनी जगासी | आईबाप बंधूंसी कठोर बोले ||"

विषयभोगी माणूस निरलज्ज असतो आणि त्याला जगाची पर्वा नसते. तो आई-बाप आणि बंधूंशी कठोर बोलतो.

उदाहरण: काही लोक घरातील वृद्धांना किंवा कुटुंबातील सदस्यांना अपमानित करतात, केवळ स्वतःच्या स्वार्थासाठी.

३. "सोयरे धायरे विनविती पायां | पतिव्रतेची माया रडत असे ||"

संबंधित व्यक्ती त्याच्या पायाशी येऊन विनवणी करतात, परंतु पतिव्रता त्याच्या वर्तनामुळे रडते आहे.

उदाहरण: पतिव्रता आपल्या पतीच्या वर्तनामुळे दुःखी होते आणि त्याला परत सुधारण्याची विनंती करते.

४. "सेना म्हणे पालनपोषण सुकरांसी | सोडून पक्वान्नांसी नरक खाय||"

सेनाजी म्हणतात, "ज्यांनी पालनपोषण केले, त्यांना सोडून, पक्वान्नांशी नरक भोगावा लागतो."

उदाहरण: काही लोक घरातील कर्तव्यातून पळ काढून बाहेरच्या मोहपाशात अडकतात, ज्यामुळे त्यांना दुःख भोगावे लागते.

विवेचन:
या अभंगात संत सेना महाराजांनी विषयभोगाच्या मोहपाशात अडकलेल्या माणसाच्या वर्तनाचे चित्रण केले आहे. ते घरातील पतिव्रतेच्या पवित्रतेला दुर्लक्ष करून बाहेरच्या मोहपाशात अडकलेल्या माणसाच्या मूर्खतेची तुलना करतात. त्यांनी पतिव्रतेच्या पवित्रतेचे महत्त्व सांगितले आहे आणि त्या मोहपाशात अडकलेल्या माणसाच्या वर्तनाचे खंडन केले आहे.

निष्कर्ष:
या अभंगातून संत सेना महाराजांनी पतिव्रतेच्या पवित्रतेचे महत्त्व सांगितले आहे आणि विषयभोगाच्या मोहपाशात अडकलेल्या माणसाच्या वर्तनाचे खंडन केले आहे. त्यांनी समाजाला योग्य मार्गदर्शन करण्याचा प्रयत्न केला आहे.

 प्रपंचात प्रवेश केलेल्या सुंदर पत्नीला डावलून कामांध पुरुष बाहेरच्या गाढवी स्त्रीच्या सहवासात आनंदित होतो. असा निर्लज्ज माणूस आयुष्यभर उकिरडा फुंकत राहतो. तेव्हा प्रत्येकाने 'कनक आणि कांता न जाऊ आधी॥ हे वर्तन करू नये, नाहीतर स्वतःच्या पायावर दगड मारून घेतल्यासारखे आहे.

 अंधश्रद्धेच्या संदर्भात सेनाजी म्हणतात, "आंधळे लोक दगडास शेंदूर फासून चेटूक, मेटूक, जंतर-मंतर देवऋषीपणा करतात. अघोरी साधने वापरून देव पावण्यासाठी प्रयत्न करतात. सेनाजी समाजाला अंधश्रद्धेबद्दल प्रश्न विचारतात की, "घुमती या जागी अंगी देवत खेळे। मरती कां मुले वाचवेना ॥"

 अचानक संपत्ती गोळा करणे, विषयसुखाची चटक असणारी माणसे, वेश्या व्यवसाय करीत असलेली स्त्री यासारखी विकृत व्यसने अनेकांना चिकटलेली असतात. संशयाचे व्यसनाचे भूत ज्या माणसाच्या मानगुटीवर बसले तो माणूस, अफू, गांजा, दारूच्या आधीन जाऊन सर्वनाश करवून घेतो. या संदर्भात समाजाचे उद्बोधन व्हावे. समाजात नीतीमूल्याचा जो हास झाला आहे, अशासाठी प्रपंचातील लोकांना सेनाजींनी हर प्रकारे उपदेश केलेला आहे. त्या संदर्भात त्यांनी अनेक अभंगरचना केल्या आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.05.2025-गुरुवार.
===========================================